Φασισμός, έρωτας και αναρχία στην Ιταλία του Μουσολίνι
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
***** Ο κονφορμίστας
Il conformista. Ιταλία, 1969. Σκην: Μπερνάρντο Μπερτολούτι. Σεν: Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, από μυθ. Αλμπέρτο Μοράβια. Φωτ: Βιτόριο Στοράρο. Μουσ: Ζορζ Ντελρί. Ντεκ: Νέντο Ατσίνι. Ηθ: Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, Στεφανία Σαντρέλι, Ντομινίκ Σαντά, Πιέρ Κλεμαντί, Γκαστόνε Μοσκίν. Διάρκεια; 116 λεπτά.
Με την πολιτική (το φασισμό) και το σεξ (τους καταπιεσμένους σεξουαλικούς πόθους), καταπιάνεται ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι στην ταινία του “Ο κονφορμίστας”, αναμφισβήτητα μιαν από τις πιο ώριμες και συναρπαστικές ταινίες που μας έδωσε ο ιταλός αυτός δημιουργός που άρχισε την καριέρα του επηρεασμένος από τη γαλλική νουβέλ βαγκ και συγκεκριμένα το έργο του Ζαν-Λικ Γκοντάρ για να ακολουθήσει σύντομα το δικό του, προσωπικό δρόμο.
Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ο Μαρτσέλο Κλέριτσι (τέλειος στο ρόλο ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν), ένας με παιδικά σεξουαλικά τραύματα νέος, παντρεμένος με την άχαρη μικροαστή Τζούλια (Στεφανία Σαντρέλι), που προσχωρεί στο φασιστικό κόμμα για να αισθάνεται βασικά ότι ανήκει κάπου. Κάποτε θα δεχτεί μιαν αποστολή στο Παρίσι για να δολοφονήσει έναν αριστερό διανοούμενο, πρώην καθηγητή του. Φτάνει στη Παρίσι με τη γυναίκα του, όπου ερωτεύεται την αμφισεξουαλική γυναίκα του καθηγητή (μια φωτογραφημένη με ξεχωριστή αγάπη Ντομινίκ Σαντά), η οποία δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη Τζούλια Ο Μαρτσέλο είναι έτοιμος για χάρη της να εγκαταλείψει τους φασίστες αν και τελικά από αδράνεια αποφασίζει να εκτελέσει την αποστολή του.
Είναι η δεύτερη φορά που ο Μπερτολούτσι καταπιάνεται με το φασιστικό παρελθόν της Ιταλίας – η πρώτη ήταν με την εξίσου εξαιρετική “Η στρατηγική της αράχνης”, αν και εδώ, σ’ αυτή την ταινία, αρχίζουν να εμφανίζονται οι φροϋδικές αναφορές του σκηνοθέτη, που θα αναπτυχθούν και στις κατοπινές ταινίες του. Από τις πολιτικά πιο διαυγείς ταινίες του Μπερτολούτσι, “Ο κονφορμίστας” μας παρουσιάζει ένα διφορούμενο ήρωα που ενώ από τη μια είναι έξυπνος από την άλλη, εξαιτίας της απάθειας και της πνευματικής αδιαφορίας του, επιλέγει τον κομφορμισμό γι’ αυτό και εντάσσεται στο φασιστικό κόμμα. Ταυτόχρονα ο Μπερτολούτσι παραλληλίζει την άνοδο και τη πτώση, μαζί με τις παλινδρομήσεις, του Μαρτσέλο μ’ εκείνες της ιταλικής κυβέρνησης, έτσι που η πτώση του ήρωα να συμβαίνει ταυτόχρονα με τη πτώση του Μουσολίνι.
Από κινηματογραφικής πλευράς πρόκειται για μια αληθινά εξαιρετική στην πραγμάτωσή της ταινία: με εντυπωσιακές κινήσεις της μηχανής, έξυπνη χρήση των χώρων και των χρωμάτων (ιδιαίτερα του κίτρινου, για το οποίο ο κάμεραμαν Βιτόριο Στοράρο έκανε μια πράγματι εκπληκτική δουλειά) αλλά και του μοντάζ, με διάφορα φλας-μπακ αλλά και φλας-φόργουορντ (αναδρομές στο παρελθόν αλλά και πηδήματα στο μελλοντικό χρόνο), ο Μπερτολούτσι κατάφερε να δώσει με ένα ιδιόμορφο, εξαιρετικά στιλιζαρισμένο (συναρπαστικό σε κάθε του δευτερόλεπτο) τρόπο την πολυπλοκότητα αλλά και τις αντιθέσεις του χαρακτήρα του ήρωά του.
Την ίδια πολυπλοκότητα, μαζί με μια ευρηματικότητα, συναντάμε και στην ανάπτυξη της αφήγησης: το απρόσωπο, μαρμάρινο άσυλο όπου είναι έγκλειστος ο πατέρας του Μαρτσέλο, οι ψυχροί, άδειοι διάδρομοι που οδηγούν στα εσώτερα της μουσολινικής εξουσίας, η αίθουσα χορού όπου αγκαλιασμένες χορεύουν, κάτω από τα βλέμματα των έκπληκτων αντρών, οι δυο γυναίκες, η συνάντηση σ’ ένα δάσος όπου ο Μαρτσέλο σχεδιάζει να πραγματοποιήσει την αποστολή του, και πολλές άλλες. Σκηνές που ο Μπερτολούτσι αναπτύσσει μ’ ένα ρευστό, λυρικό, οπερατικό ύφος, παρασύροντάς σε με την ομορφιά και τη δύναμη των εικόνων του.
*** 1/2 – Έρωτας και αναρχία
Film d’amore e d’anarchia. Ιταλία, 1973. Σκηνοθεσία-σενάριο: Λίνα Βερτμίλερ. Ηθοποιοί: Τζιανκάρλο Τζιανίνι, Μαριάντζελα Μελάτο, Λίνα Πολίτο. 124’
Στην καλύτερη αυτή ταινία της, που προβάλλεται σε επανέκδοση, η Λίνα Βερτμίλερ στρέφεται στη φασιστική Ιταλία για να μας αφηγηθεί την ιστορία του αγρότη που φτάνει σε ένα μπορντέλο της Ρώμης και σχεδιάζει, με τη βοήθεια μιας, κρυμμένης εκεί, αναρχικής πόρνης, τη (δυστυχώς αποτυχημένη) δολοφονία του Μουσολίνι.
Σε χώρους, εσωτερικούς και εξωτερικούς, σε ντεκόρ και χρώματα, που να αναπλάθουν με τον καλύτερο τρόπο τη φασιστική Ιταλία της δεκαετίας του ‘30 (η ατμοσφαιρική φωτογραφία οφείλεται στον μοναδικό Τζιουζέπε Ροτούνο), και με κύρια χαρακτηριστικά τον έρωτα, την αναρχία (και ακόμη περισσότερο την ηδονή και το σεξ), και με την εξαίρετη παρουσία του Τζιανκάρλο Τζιανίνι (στο ρόλο του νεαρού αγρότη Τούνιν) και της Μαριάντζελα Μελάτο (στο ρόλο της αναρχικής πόρνης Σαλομέ, ή, αν προτιμάτε, Σαλώμης), η Βερτμίλερ φτιάχνει, με ξεχωριστή δύναμη και εικαστική ομορφιά, την τοιχογραφία μιας ολόκληρης εποχής.
*** Εφτά φορές γυναίκα
Woman times Seven. Ιταλία/Γαλλία/ΗΠΑ, 1967. Σκηνοθεσία: Βιτόριο Ντε Σίκα. Σενάριο: Τσέζαρε Τσαβατίνι. Ηθοποιοί: Σίρλεϊ ΜακΛέιν, Πίτερ Σέλερς, Ροτσάνο Μπράτζι, Βιτόριο Γκάσμαν, Λεξ Μπάρκερ, Έλσα Μαρτινέλι, Ρόμπερτ Μόρλεϊ, Άλαν Άρκιν, Μάικλ Κέιν, Ανίτα Έκμπεργκ, Φιλίπ Νουαρέ. 99’
Η απιστία, μέσα από εφτά μικρές ιστορίες, με τη Σίρλεϊ ΜακΛέιν σε εφτά διαφορετικούς, όχι πάντα το ίδιο πετυχημένους, ρόλους, είναι το θέμα της άνισης αυτής ερωτικής κωμωδίας που γύρισε στο Παρίσι, ο διάσημος για τις νεορεαλιστικές ταινίες του, Ιταλός σκηνοθέτης Βιτόριο Ντε Σίκα. Ανάμεσα στις πιο διασκεδαστικές ιστορίες, αναφέρω εκείνη με την ΜακΛέιν να ανακαλύπτει τον άντρα της (Ροζάνο Μπράτσι) στο κρεββάτι με άλλη γυναίκα και να αναζητά εκδίκηση με τη βοήθεια μιας ομάδας γυναικών του δρόμου, ή εκείνη, με τη ΜακΛέιν στο ρόλο της πλούσιας γυναίκας που ανακαλύπτει πως στην όπερα φοράει το ίδιο φόρεμα με μιαν άλλη, ή, ακόμη, εκεινη με την ΜακΛέιν στο ρόλο της γυναίκας που προσπαθεί να ανταγωνιστεί τη σέξι, φανταστική ηρωίδα των φτηνών μυθιστορημάτων του συγγραφέα (Λεξ Μπάρκερ) άντρα της.
** 1/2 – 150 Milligrams
Γαλλία, 2016. Σκηνοθεσία: Εμανουέλ Μπερκό. Σενάριο: Εμανουέλ Μπερκό, Σεβερίν Μποσκέμ. Ηθοποιοί: Σιντς Μπαμπέτ Κνούντσεν, Μπενουά Μαζιμέλ, Σαρλότ Λεμέλ. 128’
Σε αληθινά γεγονότα βασίζεται η ηθοποιός/σκηνοθέτρια Εμανουέλ Μπερκό (“Με το κεφάλι ψηλά”) για να αφηγηθεί τον αγώνα της Ιρέν Φρανσίν, μιας γιατρού της Βρέστης, ενάντια στη γαλλική φαρμακευτική βιομηχανία, αποφασισμένης να αποκαλύψει το σκάνδαλο γύρω από ένα φάρμακο που προκάλεσε το θάνατο εκατοντάδων ασθενών. Αγώνα που ξεκινάει με την έρευνα της Φρανσόν και τις ηρωικές της προσπάθειες να ξεπεράσει τα διάφορα γραφειοκρατικά εμπόδια της κρατικής μηχανής και να πείσει τους συναδέλφους της για τους κινδύνους ενός φαρμάκου που το θεωρούν επωφελές για τον ασθενή.
Η Δανέζα ηθοποιός Σιντς Μπαμπέτ Κούντσεν αποδεικνύεται πολύ καλή στο ρόλο της γενναίας γιατρού (φέρνοντας στο νου την Έριν Μπρόκοβιτς) αν και η σκηνοθεσία της Μπερκό παραμένει, πρέπει να πω, κάπως επιδερμική, χωρίς τη δύναμη και το ρυθμό (τα 128 λεπτά παραείναι πολλά) που απαιτεί ένα τέτοιο θέμα.
