ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ – Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΙΜΝΗ
Το νέο ντοκιμαντέρ του Κώστα Βάκκα μας ταξιδεύει στην Μεσόγειο, την «ελληνική λίμνη». Στην «Αλκυονίδα» Κυριακή, 15 Απριλίου στις 18.30.
Πριν μερικά χρόνια ο Κώστας Βάκκας μας έδωσε το εκπληκτικό ντοκιμαντέρ «Ταξισυνειδησία». Θέμα του ήταν οι αγώνες των Ελλήνων εργατών μεταναστών στις ΗΠΑ και η συμβολή τους στο ριζοσπαστικό εργατικό κίνημα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ταυτόχρονα φώτιζε την εν πολλοίς άγνωστη διαδρομή της ελληνοαμερικανικής Αριστεράς. Η εικόνα χιλιάδων διαδηλωτών να ανεμίζουν τις κόκκινες σημαίες τους (!) στη Νέα Υόρκη μοιάζει σχεδόν εξωπραγματική σήμερα.
Τώρα όμως στρέφει την κάμερά του στην δική μας γειτονιά. Το νέο του ντοκιμαντέρ «Μεσόγειος-Η ελληνική λίμνη» που πριν λίγες εβδομάδες προβλήθηκε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, μέχρι αύριο θα παίζεται στον κινηματογράφο «Αλκυονίδα» στην Αθήνα.
Γιατί χαρακτηρίζει την Μεσόγειο «λιμνη»; Διότι, όπως σημειώνει, «ανάμεσα σ’ όλες τις θάλασσες η Μεσόγειος παραμένει μοναδική. Από τη φύση της είναι σχεδόν λίμνη κι ωστόσο δεν είναι τέτοια. Όχημα πολιτισμού , έγινε το κέντρο της πνευματικής ιστορίας. Εδώ όλες οι θρησκείες μας -γράφει ο Έμιλ Λούντβιχ – οι επιστήμες μας κι’ οι τέχνες μας γεννήθηκαν, εξελίχθηκαν, πολέμησαν, κι ωρίμασαν. Πριν από δύο και πάνω χιλιετίες , ξεκίνησε το φαινόμενο του αποικισμού των Ελλήνων, που έμελλε να καλύψει όλο σχεδόν τον περίγυρο της Μεσογείου, γι’ αυτό και ο τίτλος αυτής της ταινίας – Μεσόγειος, η Ελληνική λίμνη – έρχεται αυθόρμητα…».
Οι καινούριες πόλεις που ίδρυσαν οι Έλληνες έχουν ονομαστεί αποικίες, αλλά ο όρος είναι ακατάλληλος. Από τη Μαύρη Θάλασσα ως την Ισπανία και την Αφρική, δημιουργήθηκε και μια «αποικία». «Αυτή η εξάπλωση όμως», υπογραμμίζει ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της ταινίας, «δεν είχε πολιτικό χαρακτήρα. Η Ελλάδα δεν είχε τάσεις παγκόσμιας κυριαρχίας. Επρόκειτο στην ουσία για τη διάδοση ενός πολιτισμού, που παρόμοιο σπάνια ο κόσμος είχε την ευκαιρία να συναντήσει». Η αποικιοκρατία με τη σημερινή έννοια της λέξης (που οι απαρχές της βρίσκονται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) δεν έχουν καμία σχέση με τις αποικίες των Ελλήνων, εξηγεί o γνωστός ιστορικός Luciano Canfora.
Η τεράστια εξάπλωση των αποικιών ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας στη διάδοση του Ελληνικού πνεύματος σ’ όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Τα ερείπια των Ελληνικών πόλεων που είναι διάσπαρτα σ’ όλη τη Μεσόγειο, δίνουν χειροπιαστή απόδειξη για το μεγαλείο αυτού του πνεύματος.
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ
Οι πρώτοι Έλληνες που μετανάστευσαν από τα μέσα του όγδοου π.Χ. αιώνα ήταν Ευβοείς που ίδρυσαν τους πρώτους οικισμούς στη Νότια Ιταλία ή τις ανατολικές ακτές της Σικελίας. Πολύ σύντομα και άλλοι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών, ακολούθησαν το παράδειγμα των Ευβοέων. Γύρω στο 750 π.Χ. Μεγαρείς ιδρύουν τα Μέγαρα Ύβλαια και οι Κορίνθιοι τις Συρακούσες. Στα τέλη του όγδοου αιώνα Σπαρτιάτες ιδρύουν τον Τάραντα και άλλοι Πελοποννήσιοι εγκαθίστανται στη Σύβαρη και τον Κρότωνα. Απομεινάρια αυτής της Μεγάλης Ελλάδας υπάρχουν μέχρι σήμερα στις δύο ελληνόφωνες οάσεις, μία στην Καλαβρία και η άλλη στην Απουλία .
Από τον έβδομο αιώνα αρχίζει δεύτερη, πιο τολμηρή περίοδος. Οι Έλληνες, εξερευνούν τώρα τις ακτές της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου, είναι η εποχή της επέκτασης του Ελληνισμού στην άλλη … ελληνική λίμνη, τη Μαύρη Θάλασσα. Συνεχίζουν μετά στις ακτές της Αφρικής και δυτικότερα στις ακτές της Ισπανίας και της Λιγυρίας.
Η Θήρα στέλνει ένα τμήμα του πληθυσμού της να εγκατασταθεί στην Κυρήνη, στις ακτές της σημερινής Λιβύης, μια αρκετά εύφορη περιοχή, όπου ανέπτυξαν σημαντικά τη γεωργία. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον Ερατοσθένη τον μεγάλο αυτόν πανεπιστήμονα που όχι μόνο ήξερε πως η γη ήταν σφαιρική, αλλά μέτρησε με μεγάλη ακρίβεια και την περίμετρό της. Το επίπεδο του πολιτισμού και των επιστημών βρισκόταν πολύ ψηλά εκείνη την εποχή όπως λέει ο καθηγητής Ευτύχης Παπαδοπετράκης.
Με την επικράτηση του Χριστιανισμού και κυρίως με τα διατάγματα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου τον 4ο μ.Χ. αιώνα για καταστροφή των αρχαίων μνημείων, κατάργηση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, την πυρπόληση της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης, αυτού του ιατρείου ψυχής όπως την αποκαλούσαν οι αρχαίοι και με επιστέγασμα την άγρια δολοφονία της φιλοσόφου Υπατίας από φανατικούς χριστιανούς μοναχούς, δόθηκε το κύκνειο άσμα σ’ έναν ανώτερο πολιτισμό και γύρισε την ανθρωπότητα αιώνες αν όχι χιλιετίες πίσω.
Οι Φωκαείς εξερευνούν τις δυτικές ακτές της Μεσογείου που ήταν ήδη γνωστές σε μερικούς Ρόδιους και Σάμιους. Γύρω στο 600 ιδρύουν τη Μασσαλία. Ανατολικά της Μασσαλίας, ιδρύθηκαν και άλλες αποικίες όπως η σημερινή Νις (Νίκαια ) και η Αντίμπ (Αντίπολις). Δυτικά της Μασσαλίας το Εμπόριο, που σήμερα ανήκει στην Ισπανία και όπως λέει ο Eusebio Prat, πρώην διευθυντής του ινστιτούτου Θερβάντες, οι σημερινοί Καταλανοί αισθάνονται πιο κοντά στους Έλληνες παρά στους υπόλοιπους Ισπανούς.
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΥ
Ποια ήταν τα αίτια του αποικισμού; Ποια η υποδοχή που επεφύλαξαν οι αυτόχθονες στους αποίκους; Οι σχέσεις των αποικιών με τις Μητροπόλεις καθώς και το πολίτευμα που εγκαθίδρυσαν οι άποικοι, είναι μερικά από τα σημαντικότερα θέματα με τα οποία ασχολείται η ταινία.
Εμπορικές ανταλλαγές, θρησκευτικές επιρροές, διάδοση του τρόπου ζωής και της ελληνικής παιδείας, μαρτυρούν τη γρήγορη εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στις ακτές της Μεσογείου. Ο ελληνικός αποικισμός καθιέρωσε στο Μεσογειακό κόσμο την «πόλη», αυτό το πρωτότυπο είδος κράτους που είναι χαρακτηριστικό της αρχαίας Ελλάδας.
Οι θεσμοί και οι κοινωνικές δομές εμφάνιζαν επίσης διαφορά με τις Μητροπόλεις. Η ίδια διαφορετικότητα συναντιέται και στους θεσμούς. Φαίνεται επίσης ότι ο αποικιακός κόσμος υπήρξε και χώρος πειραματισμών: «κομμουνισμός» στα νησιά Λίπαρι, διακυβέρνηση με βάση την Πυθαγόρεια φιλοσοφία στον Κρότωνα κ.λ.π.
Φαινόμενο παράξενο η ελληνική εξάπλωση στη Μεσόγειο. Οι Έλληνες που αναζητούσαν απ’ την αρχή νέα εδάφη για να εγκαταστήσουν το περίσσευμα των πληθυσμών τους ή τόπους κατάλληλους για να προμηθεύονται τα δημητριακά και τα μεταλλεύματά τους, είχαν ως στόχο τη δημιουργία νέων πόλεων. Κύρια αιτία της αναγκαστικής τους μετανάστευσης, λέει ο ιστορικός Μιχάλης Σακελλαρίου ήταν η «στεναχωρία», η στενότητα χώρου κατά την αρχαία ελληνική έννοια του όρου, δεν τους χωρούσε δηλαδή ο τόπος τους, δεν μπορούσε να τους θρέψει.
Από αυτόν τον Μεσογειακό Ελληνισμό διατηρούνταν εστίες στην Αίγυπτο μέχρι πρόσφατα. Το 1950 αριθμούσε 250.000 με μεγάλη ανάπτυξη στο εμπόριο τα γράμματα και τις τέχνες. Κορυφαία προσωπικότητα ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης. Σήμερα υπάρχουν περί τις 3000. Στον Πόντο ο Ελληνισμός κυριαρχούσε διαχρονικά. Το 1923 οι Νεότουρκοι με τους διωγμούς και τις σφαγές τους ανάγκασαν σε φυγή.
Ο ελληνικός πολιτισμός μέσω του αποικισμού άσκησε επιρροή στον ευρωπαϊκό χώρο καταρχήν, όπως και στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο, αλλά και παγκόσμια. Η επιρροή αυτή επιζεί και στις μέρες μας.
Τα γυρίσματα της ταινίας πραγματοποιήθηκαν σε Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Λιβύη, Αίγυπτο, Τουρκία, Βουλγαρία Ρουμανία και Ουκρανία.
INFO:
Έρευνα -κείμενα: Αγλαΐα Βούργαλη, Κώστας Βάκκας
Διεύθυνση φωτογραφίας: Κωστής Κωνσταντινίδης Κώστας Καστόρης, Engin Morgul
Διεύθυνση παραγωγής: Elisabetta Costa
Μοντάζ: Εύα Μαθιού, Χρήστος Χατζημπάρμπας, Αλέξης Βάκκας
Σενάριο-σκηνοθεσία: Κώστας Βάκκας
Δείτο το τρέιλερ:
