Tης Ζωής Τόλη
Στο Στούντιο Μαυρομιχάλη οι ήρωες είναι έτοιμοι να μας ξεναγήσουν στα άδυτα της ψυχανάλυσης με τρόπο ανορθόδοξο, αλλά καταλυτικό, σε κείμενο του Βραζιλιάνου συγγραφέα Flavio Goldman και σκηνοθεσία του Ελληνοβραζιλιάνου Φίλιππου Μέντες Λάζαρη.
“Τα πέρατα της ψυχής δε θα βρεις προχωρώντας, όσο μακριά κι αν σε φέρει ο δρόμος”. Ηράκλειτος.
Το έργο:
Η πρώτη αυτή παρουσίαση του θεατρικού στην ελληνική σκηνή φιλοδοξεί να αποτελέσει μια γέφυρα πολιτισμού ανάμεσα στις δύο χώρες. Το ελληνικό κοινό έχει την ευκαιρία να γνωρίσει ένα σύγχρονο κοινωνικό έργο της βραζιλιάνικης δραματουργίας.
“Οι επιβάτες” ήταν στη λίστα με τα καλύτερα έργα στον πιο σημαντικό διαγωνισμό θεατρικού έργου στη Βραζιλία το “Selecao Brazil em Cena” , που διοργανώθηκε από το γνωστό πολιτιστικό κέντρο Banco do Brazil του Ρίο Ντε Τζανέιρο.
Επίσης επιλέχτηκε ως ένα απο τα highlights της σεζόν από το μεγαλύτερης κυκλοφορίας περιοδικό της Βραζιλίας, “Veja”.
Η υπόθεση:
Ένας ψυχαναλυτής με τον ασθενή του εγκλωβίζονται στο ασανσέρ του κτηρίου, που βρίσκεται το ιατρείο του γιατρού, πριν την καθιερωμένη συνεδρία τους.
Εκεί στο διαφανή σιδερένιο ανελκυστήρα, στο λειτουργικό σκηνικό του Μανώλη Ηλιάκη, διαδραματίζεται μία ασυνήθιστη συνεδρία όσον αφορά στους καθιερωμένους κανόνες, που διέπουν διεθνώς τις σχέσεις μεταξύ γιατρού και ψυχαναλυόμενου.
Ο προσωρινός εγκλεισμός γεννά συναισθήματα, αληθινά και ίσως ακραία, καθώς τα όρια καταργούνται, φανερώνοντας πράγματα που ήσαν κρυμμένα στο υποσυνείδητο και οι συμβατικοί ρόλοι της ψυχαναλυτικής σύνδεσης δεν επέτρεπαν να τα εκφράσουν. Οι εδραιωμένοι αυτοί ρόλοι μέσα σε κλίμα αγωνίας, αμηχανίας και έντασης, καταρρέουν σταδιακά και προοδευτικά. Η βίαιη ανατροπή γίνεται στη βάση του αυστηρά δομημένου δεσμού τους, η οποία προκύπτει άμεσα και αβίαστα, εξαιτίας της ριζικής μεταβολής του μέχρι τότε γνωστού χώρου (του ιατρείου του θεραπευτή), και της αίσθησης της ασφυξίας που βιώνει ο Ρικάρντο, ” ο ασθενής”.
Ζητήματα εξουσίας, εμπιστοσύνης και οικειότητας, που υπερβαίνουν το στενό πλαίσιο της θεραπείας, ανακινούνται, αναδεικνύοντας τις ομοιότητες ανάμεσα στο θέατρο και την ψυχαναλυτική διαδικασία.
Ο αποκλεισμός αυτός, με τα κινητά τηλέφωνα εκτός δικτύου, ανάγεται σε παράγοντα καθορισμού συμπεριφορών, σκέψεων και φαντασιώσεων, διαμορφώνει ένα κλίμα πνιγηρό κυριολεκτικά και μεταφορικά, κάνοντας το Ρικάρντο να εκστομίσει όσα φοβόταν να πει στο Σαμίρ, το θεραπευτή του εδώ και ένα χρόνο. Η ένταση οδηγεί στον εκνευρισμό -καθώς αλλάζουν οι ρόλοι μεταξύ τους – και μεταποιούνται σε υστερία, όταν ο θεραπευόμενος ρωτάει: ” Έχετε σκεφτεί να κοιτάζετε τους ασθενείς σας κατάματα γιατρέ;” ή ” πιστεύεις όσα σου είπα;”. Στη συνέχεια κλιμακώνεται η υπερένταση, χάνει την ψυχραιμία του και τον πιάνει από το λαιμό, όταν ο Σαμίρ μιλά για διακοπή της συνεργασίας, λόγω της οικονομικής στενότητας του ασθενή (πρόσφατη απόλυση από την εταιρεία που εργαζόταν).
Η επιθετικότητα ,η ειρωνεία και ο καταγγελτικός τόνος του σχετικά με το ακριβό κόστος της κάθε συνεδρίας, φέρνουν το γιατρό σε κάποια αμηχανία (ανάβει τσιγάρο).
Ενδιαφέρουσα η ατάκα του Ρικάρντο: “ο χρόνος είναι χρήμα, κάθε λεπτό στο ντιβάνι κοστίζει ο κούκος αηδόνι”, και “γιατρέ, γιατί με φοβάστε;”
Με όλα αυτά ξεσπαθώνει, κάμπτονται οι όποιες αντιστάσεις, απελευθερώνεται από τα περιορισμένα πλαίσια του φόβου και των αναστολών και αντιμετωπίζει σε πρώτο επίπεδο το Σαμίρ, στην ουσία όμως τον ίδιο του τον εαυτό, καθώς τόσο καιρό κρυβόταν στρουθοκαμηλίζοντας.
Έτσι μπαίνουν οι βάσεις επανακαθορισμού της ύπαρξής του, αλλά και η δυνατότητα δημιουργίας μιας ανανεωμένης σχέσης ανάμεσα στους δύο.
Ο εγκλωβισμός επομένως λειτούργησε ικανοποιητικά ως μήτρα επανεκκίνησης του δυναμικού εξοπλισμού, που διαθέτει ο συγκεκριμένος χαρακτήρας του ήρωα μας, Ρικάρντο, με αποτέλεσμα να κατανοήσει εκ νέου τον εαυτό του, αλλά να βρει τρόπο διαπροσωπικής σύνδεσης και με τους άλλους. Αυτό έγινε, επειδή ο θεραπευτής συνέδεσε τραυματικά παρελθοντικά βιώματα του ασθενούς με παροντικές συμπεριφορές. Έτσι εξασφαλίστηκε ο απαραίτητος ζωτικός χώρος της ύπαρξης.
Στη συνέχεια του μύθου, επιφυλάσσεται στο κοινό μία έκπληξη, η οποία εξασφαλίζει την περαιτέρω δραματική ροή, λειτουργεί ανατρεπτικά και τεκμηριώνει την αξία και χρησιμότητα του πυρήνα του θεατρικού έργου.
Ερμηνείες- Συντελεστές:
Ο Αλέξανδρος Σωτηρίου υποδύεται τον ψυχαναλυτή Σαμίρ, που δεξιοτεχνικά χειρίζεται την κατάσταση, καταφέρνει να σπάσει την “άμυνα” του Ρικάρντο, έτσι ώστε με τη πίεση που του άσκησε, να τον φθάσει στα όριά του. Εύστοχος, με μέτρο και ρεαλισμό αποδίδει το ρόλο πειστικά, μέσα σε στενό χώρο καθόλου εύκολο και για τους δύο ηθοποιούς.
Τον Ρικάρντο ενσαρκώνει επάξια ο Στέλιος Ξανθουδάκης, ο οποίος με υποκριτική άνεση, απέδωσε το ρόλο επιδέξια, με τις σωστές κορυφώσεις εκεί που χρειαζόταν. Χειμαρρώδης, παρά τον περιορισμένο χώρο, υπηρέτησε με ακρίβεια και συνείδηση το περιεχόμενο του πολύ σημαντικού συγγραφικού πονήματος.
Ενδεικτική εικόνα των τεκταινομένων αποτελεί η ρήση του θεραπευόμενου: «Θα μπορούσαμε να είχαμε πεθάνει εκεί μέσα. Φθηνά τη γλιτώσαμε», και η απάντηση του θεραπευτή «Πεθάναμε».
Συμμετέχει η Άρτεμις Δούρου.
Η σκηνοθεσία του Φίλιππου Μέντες Λάζαρη κλασική, με σεβασμό στα συστατικά του λόγου και της δομής του έργου, αποτύπωσε με σαφήνεια και έμπνευση όλη τη συναισθηματική κλίμακα των χαρακτήρων, σε μια παράσταση, που τη διακρίνει το πάθος και η συγκινησιακή πληρότητα.
Ο Χριστόδουλος Κακούρης έκανε τη μετάφραση, την οποία επιμελήθηκε η Κατερίνα Κοκκινίδου. Φωτισμοί Χριστίνα Θανάσουλα, ηχητική επιμέλεια Χρήστος Δαμουλάκης, κοστούμια Em Kei. Όλοι συμμετείχαν στο υπέροχο αποτέλεσμα.
Το εξαιρετικό κείμενο του Flavio Goldman, μας αποζημιώνει.
Συστήνεται ανεπιφύλακτα.