Μίλος Φόρμαν: “έφυγε στα 86 του ο σκηνοθέτης του “Αμαντέους”

Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη

Ο βραβευμένος δυο φορές με το Όσκαρ σκηνοθεσίας, και ένας από τους πιο σημαντικούς δημιουργούς του τσέχικου «νέου κύματος», σκηνοθέτης Μίλος Φόρμαν, πέθανε την περασμένη Παρασκευή, ύστερα από σύντομη ασθένεια, σε ηλικία 86 χρονών. Γεννημένος στη Τσεχία το 1932, ο Φόρμαν έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν, με την εισβολή, το 1968, του σοβιετικού στρατού, αποφάσισε να παραμείνει στην Αμερική οπου είχε προσκληθεί από την Πάραμαουντ για να γυρίσει ταινία.

Από την πρώτη κιόλας ταινία του, «Ο μαύρος Πέτερ» (1964), που γύρισε στην τότε Τσεχοσλοβακία, γυρω από τις πρώτες μέρες της δουλειάς ενός τινέιτζερ, ο Φόρμαν προκάλεσε τη δυσμένεια των αρχών, η βράβευση όμως της ταινίας στο φεστιβάλ του Λοκάρνο, του επέτρεψε τελικά να γυρίσει την επόμενη ταινία του, «Οι έρωτες μιας ξανθιάς» (1065), με το γεμάτο φρεσκάδα ημι-ντοκιμαντεριστικό στιλ που χαρακτηρίζει τις περισσότερες ταινίες του, από από τις πιο αντιπροσωπευτικές του νέου τσέχικου κύματος, που είχε αρχίσει να εμφανίζεται, στην περίοδο της «άνοιξης της Πράγας», υποψήφια για το ξενόγλωσσο Όσκαρ, όπως και η επόμενη του, η ανατρεπτική «Φωτιά… πυροσβέστες» (1967). Με την τελευταία αυτή να προκαλεί, για μια ακόμη φορά, την οργή των κομμουνιστικών αρχών.

Είναι εξαιτίας της επιτυχίας της ταινίας του αυτής που η Πάραμαουντ τον κάλεσε στην Αμερική για να γυρίσει στο Χόλιγουντ μια ταινία. Ενώ όμως, το 1068, είχε αρχίσει να ετοιμάζει τα γυρίσματα της ταινίας του «Η φυγή» («Taking Off»), έγινε η εισβολή των Σοβιετικών δυνάμεων στην Πράγα, με στόχο την ανατροπή των φιλελεύθερων αλλαγών της κυβέρνησης του Ντούμπτσεκ, και ο Φόρμαν αποφάσισε να παραμείνει στις ΗΠΑ. Παρά την εμπορική αποτυχία της ταινίας και το δυσκολο οικονομικά διάστημα που πέρασε στη διάρκεια της παραμονής του στη Νέα Υόρκη, του έγινε πρόταση να γυρίσει μια νέα ταινία, τη «Φωλιά του Κούκου» (1975), από τα πιο εντυπωσιακά δείγματα των σκηνοθετών του «νέου», όπως ονομάστηκε, Χόλιγουντ, ταινία που σημείωσε τεράστια επιτυχία κερδίζοντας 5 από τα πιο σημαντικά Όσκαρ (αναμεσά τους καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας).

Θα ακολουθήσουν οι ταινίες, «Hair» 1979), μια πολύ καλή μεταφορά του επιτυχημένου μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ, και «Ragtime” (1981), με φόντο τις φυλετικές συγκρούσεις στη Νέα Υόρκη, στις αρχές του 20ου αιώνα, ταινία με 8 υποψηφιότητες για Όσκαρ, αν και τελικά δεν κερδισε κανένα. Η επόμενη όμως ταινία του, «Αμαντέους» (1984), βασισμένη στο θεατρικό έργο του Πίτερ Σάφερ, γύρω από τη σύγκρουση του Μότσαρτ με τον Σαλιέρι, θα σημειώσει μεγάλη επιτυχία και θα του χαρίσει 8 ακόμη Όσκαρ, ανάμεσά τους καλύτερης ταινίας και σκηνοθεσίας.

Το 1989 ακολουθεί το «Βαλμόν», διασκευή του κλασικού μυθιστορήματος του Λακλός «Επικίνδυνες σχέσεις». Στην επόμενη ταινία του, τη βιογραφική, υποψήφια για 2 Όσκαρ, «Υπόθεση Λάριν Φλίντ» (1996), ο Φόρμαν θα καταπιαστεί με την ιστορία του γνωστού αντικομφορμιστή εκδότη πορνογραφίας, ταινία με την οποία κερδίζει τη Χρυσή Σφαίρα σκηνοθεσίας, με τον πρωταγωνιστή του, Γούντι Χάρελσον, να κερδίζει Χρυσή Σφαίρα ερμηνείας. Βιογραφική θα είναι και η επόμενη ταινία του, «Άνθρωπος στο φεγγάρι» (1999), γύρω από τον θρυλικό κωμικό Άντι Κάουφμαν, με τον πρωταγωνιστή του, Τζιμ Κάρεϊ, να κερδίζει τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ανδρικής ερμηνείας.

Η τελευταία, ολοκληρωμένη του ταινία θα είναι «Τα φαντάσματα του Γκόγια» (2006), ιστορικό δράμα εποχής, γύρω από τον διάσημο ζωγράφο Γκόγια και τη σχέση του με τη μούσα του, Ινές, την οποια εκπρόσωπος της Καθολικής Εκκλησίας είχε καταγγείλει ως αιρετική. Τελευταία του παρουσία ήταν το 2011 στο φεστιβάλ των Κανών, όπου συμμετείχε ως ηθοποιός στη γαλλική ταινία, «Τα παιχνίδια της αγάπης» (2011) του Κριστόφ Ονορέ, μαζί με τη συμπρωταγωνίστριά του, Κατρίν Ντενέβ.

Τα τελευταία χρόνια ο Φόρμαν σχεδίαζε να γυρίσει μια ταινία με θέμα τη συμφωνία του Μονάχου, σε σενάριο που είχε γράψει ο ίδιος μαζί με τον Ζαν-Κλοντ Καριέρ και τον συγγραφέα και πρώην πρόεδρο της Τσεχίας Βάκλαβ Χάβελ, στην οποία τον Γάλλο πρόεδρο θα ερμήνευε ο Ματιέ Αμαλρίκ, με τον Ζεράρ Ντεπαρντιέ να αναλαμβάνει το ρόλο του αργότερα γερασμένου προέδρου. Δυστυχώς όμως η γαλλική εταιρία παραγωγής Pathe δεν μπόρεσε να του εξασφαλίσει τα αναγκαία χρήματα για την παραγωγή.