Tου Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]

Όλα είχαν την αρχή τους στο όνειρο ενός παιδιού, φανατικού για γράμματα και επιχειρηματικότητα. Κατάφερε να τα συνδυάσει και τα δύο με επιτυχία, ο γεννημένος στην Βόρειο Ήπειρο Νικόλαος Δ. Νίκας (1925-2009).

Σε ηλικία μόλις 12 ετών, μεταναστεύει στην Κωνσταντινούπολη, όπου δραστηριοποιείται σε ποικίλες εργασίες έως την κήρυξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Κατατάσσεται εθελοντικά στον ελληνικό στρατό στη Μέση Ανατολή και αργότερα συμμετέχει στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις τάξεις του Ε.Α.Μ. − για αυτήν του την επιλογή τιμήθηκε από την ελληνική πολιτεία.

Κατά τα χρόνια του Μεταπολέμου, και αφού έχει γνωρίσει τη μελλοντική σύζυγό του Μαρία −με την οποία απέκτησε τρία αγόρια και ένα κορίτσι− αρχίζει να δραστηριοποιείται στον χώρο των εκδόσεων. Βρισκόμαστε στην Αθήνα του 1948, χρονιά που σηματοδοτεί την ίδρυση μιας εκδοτικής επιχείρησης που δε θ’ αργήσει ν’ αποκτήσει τα χαρακτηριστικά οργανωμένης, συστηματικής, και σε βάθος χρόνου επιτυχημένης προσπάθειας. Αναφορικά όχι μόνον με τις υψηλές πωλήσεις αλλά και με την εντελή ποιότητα του αποτελέσματος.

Το 1949, ο Νικόλαος Δ. Νίκας ιδρύει −με διευθυντή εκδόσεων τον Χαράλαμπο Σπανό, εκδότη και παλαιοβιβλιοπώλη− τις Εκδόσεις Σύγχρονης Λογοτεχνίας. Εκδίδει «συγγραφείς που θαύμαζα και μιλούσαν στη ψυχή μου» −όπως εξομολογείται στην ταινία τού Γιώργου Σκαλενάκη−, «Η ζωή μου» (1975): Στέφαν Τσβάιχ «Ο χθεσινός κόσμος» (το εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από τον Γιώργο Ανεμογιάννη), ‘Ερνεστ Χέμινγουαιη «Ο αποχαιρετισμός των όπλων», Αντρέ Μωρουά «Ιστορία της Αγγλίας», Αιμίλ Ζολά «Κατηγορώ», Μιχ. Θερβάντες «Δον Κιχώτης», Κνουτ Χάμσουν «Ένας αλήτης παίζει με σουρντίνα/ Η στερνή χαρά», «Μυστήρια», «Παν», «Η πείνα», Περλ Μπακ «Το καλό ποτάμι».

Σε λιγότερο από μία δεκαετία, ο Βορειοηπειρώτης εκδότης με την επιμονή του, την εργατικότητά του και προπαντός με το επιχειρηματικό του όραμα −που συνίσταται να φθάσει το βιβλίο σε κάθε ελληνική οικογένεια, με κύριους αποδέκτες τα παιδιά− δρομολογεί το όνειρο της νεότητάς του και το δικαιώνει ως εκδοτική πράξη. Τυπώνει το σύνολο του έργου του Ιάκωβου Πολυλά, «Άπαντα Λογοτεχνικά και Κριτικά», σε φιλολογική επιμέλεια Γιώργου Βαλέτα (1950).

Η νεοσύστατη εκδοτική εταιρεία, ημέρα με την ημέρα, παρουσιάζει ανάπτυξη, ώστε το 1954, το ονοματεπώνυμο του μόλις 29χρονου επιχειρηματία ονοματοδοτεί την νέα εταιρεία με την επωνυμία Ν.Δ.Νίκας Α.Ε.− στην αρχή ως εμπορικό επώνυμο βιβλιοπωλείου κι αργότερα εκδοτικού οίκου. Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας και συγκεκριμένα το 1958, συνεκδίδει με τον Χαράλαμπο Σπανό, με τη νέα μέθοδο της «δι’ αναστάσεως» πιστής αναπαραγωγής σπανίων ελληνικών κειμένων. Ανάμεσά τους τα:

Θεοκλήτου Φαρμακίδου «Σάλπιγξ η Ελληνική», Στεφάνου Κουμανούδη «Λεξικόν Λατινοελληνικόν», A. Passow «Δημοτικά τραγούδια», Ιωάννου Ιακώβου Μάγερ «Ελληνικά Χρονικά», Constantinos Tischendorf «Ευαγγέλια Απόκρυφα» και «Απόκρυφα Βιβλία της Αποκαλύψεως», Διονυσίου Σουρμελή «Ιστορία των Αθηνών», Συμεών Νέου Θεολόγου «Τα ευρισκόμενα», Αντωνίου Γιάνναρη «Λεξικόν Γερμανο-ελληνικόν». Στον κατάλογό τους αναγράφεται: «Οι εκδόσεις Νίκα-Σπανού καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να παρουσιάσουν εκδόσεις σπανιότατες και δυσεύρετες με όσον το δυνατόν άρτια τυπογραφική και καλλιτεχνική εμφάνιση».

Ανάπτυξη με τους τίτλους του Ελευθερουδάκη

‘Όμως, η μεγίστη ανάπτυξη του εκδοτικού οίκου Ν.Δ.Νίκας που θα σημάνει και την ανταπόκριση μεγάλου μέρους του αναγνωστικού κοινού, θα έλθει με τη συνεργασία του Νικολάου Δ. Νίκα με τον Γεώργιο Κ. Ελευθερουδάκη. Θα κρατήσει από το 1962 έως το 1979, οπότε θα κυκλοφορήσουν σημαίνοντες και σημαντικοί τίτλοι των ιστορικών εκδόσεων που είχαν επιλεγεί −προσεκτικά προσαρμοσμένοι στο γούστο των αναγνωστών εκείνων των καιρών− από τον ιδρυτή τού εκδοτικού οίκου «Ελευθερουδάκης», Κωνσταντίνο Δ. Ελευθερουδάκη.

Επανατυπώνονται −σε φωτομηχανική ανατύπωση της πρώτης έκδοσής τους− με το λογότυπο Ελευθερουδάκης-Νίκας. Οι πιο αναγνωρίσιμοι εξ αυτών, ανήκουν στη νεοελληνική κλασική λογοτεχνία: Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Η Φόνισσα», «Ολόγυρα στη λίμνη και άλλα διηγήματα», «’Όνειρο στο κύμα και άλλα διηγήματα», «Η χολεριασμένη», «Ο πεντάρφανος», «Ο νεκρός ταξιδιώτης», «Χρήστος Μηλιώνης», Ανδρέα Λασκαράτου «Ιδού ο άνθρωπος», «Ήθη, έθιμα και δοξασίες Κεφαλληνίας», Ιωάννου Κονδυλάκη «Όταν ήμουν δάσκαλος», «Ο Πατούχας», «Εκλογαί απάντων Λουκιανού», Μπάμπη ‘Αννινου «Σύλλογος εισαγγελέων», Γ. Ψυχάρη «Αγνή».

Ταυτόχρονα, επανεκδίδονται βιβλία διασκευασμένα για παιδιά που είχαν ήδη διαγράψει λαμπρή πορεία, κατά τις προπολεμικές δεκαετίες, αφού έφεραν την υπογραφή του Νίκου Καζαντζάκη, του Κώστα Βάρναλη, του Παύλου Νιρβάνα, του Γρηγορίου Ξενόπουλου, τού Αριστοτέλη Κουρτίδη, του Ιωάννου Ζερβού, του Παντελή Πρεβελάκη, της Ειρήνης Δενδρινού, της Γεωργίας Ταρσούλη, της Ειρήνης Μ. Γαλανού, της Βέρτας Σ. Λέκα:

«Μύθοι τού Αισώπου», «Παραμύθια της Χαλιμάς», «Ιστορίες από τη Βίβλο», «Ελληνικοί μύθοι», «Άντερσεν παραμύθια», «Παπαδιαμάντη τα παιδικά», «Όλιβερ Τουίστ» του Κάρολου Ντίκενς, «Διηγήματα από τον Σαίξπηρ», «Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» της Σέλμα Λάγκερφελντ, «Οι περιπέτειες του Βαρόνου Μυνχάουζεν» του Ροδόλφου Ράσπε, «Από τη γη στη σελήνη» του Ιουλίου Βερν, «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» τού Τζόναθαν Σουίφτ, «Η Ακρόπολη των Αθηνών», «Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», «Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας» του ‘Εντουαρντ Μπούλβερ-Λύτον, «Η καλύβα του Μπάρμπα-Θωμά» της Χάριετ Μπήτσερ-Στόου.

Η συνεργασία με τον κληρονόμο των εκδόσεων «Ελευθερουδάκη», δε θα μπορούσε παρά να αποφέρει κι άλλα αποτελέσματα σε νέες συμπληρωμένες και αναθεωρημένες εκδόσεις εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα: Σύγχρονος Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη σε δώδεκα και εικοσιτέσσερις τόμους, η τετράτομη Παγκόσμιος Ιστορία, η εννεάτομη Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου, συμπληρωμένη από τον Παύλο Καρολίδη. Μέσα στα πλαίσια αυτής της μακράς κληρονομιάς, τυπώνονται και τα ακόλουθα λεξικά: Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, Αγγλοελληνικό, Ελληνοαγγλικό, Γερμανοελληνικό, Ελληνογερμανικό.

Η συνεργασία με τον Χρήστο Τεγόπουλο

Μια δεύτερη συνεργασία, μετά την κομβική με τον Γεώργιο Ελευθερουδάκη, είναι αυτή με τον Χρήστο Τεγόπουλο −μετέπειτα εκδότη της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία»−, η οποία αποδίδει επιτυχημένα εκδοτικά γεγονότα με το λογότυπο Τεγόπουλος-Νίκας: την δεκάτομη εγκυκλοπαίδεια «Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων» και το σ’ έναν τόμο αδελφάκι του «Ο θαυμαστός κόσμος των φυτών», το δωδεκάτομο έργο της Ουνέσκο «Ιστορία της Ανθρωπότητας», η εξάτομη σειρά «Γιατί; Πώς, Ποιος;» (μια συνεργασία με τον γαλλικό οίκο Librairie Hachette), αλλά και τα: «Η τέχνη και ο άνθρωπος», «Εποποιΐα στο διάστημα», «Ιστορία των Αθηνών» του Διονυσίου Σουρμελή, «Ιστορία των Αθηνών» του Γεωργίου Κωνσταντινίδη, «Ρωμαίικα τραγούδια» του Άρνολντ Πάσωβ, «Τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια» του Κλωντ Φωριέλ, «Νεώτερη Σχολική Ανθολογία» του Θεόδωρου Γιαννόπουλου.

Εκδοτικός σταθμός και διαχρονική αξία στις εκδόσεις Τεγόπουλου-Νίκα θα πρέπει να θεωρηθεί η «Μήδεια» του Ευριπίδη, σε μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη, σχόλια Αλέξη Διαμαντόπουλου και καλλιτεχνική επιμέλεια Γιάννη Τσαρούχη. Με το αρχαίο κείμενο κατά τη στερεότυπη έκδοση, καθώς και με φωτογραφίες από έργα τέχνης και φωτογραφίες της Μαρίας Κάλλας, από τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στην ομώνυμη ταινία του Ιταλού σκηνοθέτη Πιέρ Πάολο Παζολίνι.

Ως τον Μάρτιο του 1975, οπότε κυκλοφορεί η μνημειώδης εικοσάτομη εγκυκλοπαίδεια του Ουόλτ Ντίσνεϊ, «Ο θαυμαστός κόσμος των γνώσεων», που τυγχάνει εκτενούς διαφημιστικής καμπάνιας −οι ήρωές της «ζωντάνεψαν» στους αθηναϊκούς δρόμους με παρέλαση αρμάτων που κατέληξε σε υπερθέαμα μουσικοχορευτικό στο Πεδίον του Άρεως−, οι εκδόσεις Νίκα δεν σταματούν στιγμή μπροστά στην επιχειρηματική πρόκληση. Πάντα πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας την εποχή έκδοσης και να θυμόμαστε ότι τότε η τηλεόραση βρισκόταν σε νηπιακή κατάσταση στην Ελλάδα και ότι οι νέες τεχνολογίες που θεωρούμε σήμερα αυτονόητες, ανήκαν εισέτι στον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας.

Στη σειρά Ντίσνεϊ θα κυκλοφορήσουν και οι ακόλουθες σειρές εγκυκλοπαιδικού περιεχομένου: η πεντάτομη «Μικρές ιστορίες για μικρά παιδιά», η τετράτομη «Μεγάλες ιστορίες για μεγάλα παιδιά», «Η υγεία μου», η τετράτομη «Παραμύθια ηρώων Ντίσνεϋ», η εικοσάτομη «Σπορ» και η ισάριθμη «Το Βιβλίο των Μικρών Εξερευνητών».

Μετά τον θάνατο του ιδρυτή Νικολάου Δ. Νίκα, την εκδοτική παράδοση της οικογένειας Νίκα, συνεχίζουν ο γιος του Ευάγγελος Ν. Νίκας και τα εγγόνια του, Νίκος Ευ. Νίκας και Γιώργος Ευ. Νίκας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία Α.Ε.-Νίκας από τις αρχές του νέου αιώνα που διανύουμε, ανανέωσαν τον κατάλογό τους με νέες σειρές και νέους τίτλους. Συγκεκριμένα:

Με τη σειρά Παιδικά Εικονογραφημένα Παραμύθια, τα παιδιά μυούνται σε κοινωνικά θέματα (απώλεια, εκφοβισμός, θάνατος, διαφορετικότητα, αναπηρία, πρώτες βοήθειες, κυκλοφοριακή αγωγή, διαζύγιο, υιοθεσία, ρατσισμός, τεκνοποίηση). Μάλιστα, τα δικαιώματα τού τίτλου «Στον μπαμπά μου θα το πω!» για τον σχολικό εκφοβισμό (επιμ.: Μυρτώ Νίλσεν – εικον.: Μιχάλης Κουντούρης) πουλήθηκαν στο εξωτερικό, κάτι σπάνιο για ελληνικό βιβλίο: στις εκδοτικές εταιρείες Brimax (Μ. Βρετανία & Η.Π.Α.) και Mango Jeunesse (Γαλλία) το 2004.

Η Κλασική Παιδική Λογοτεχνία συνιστά αναθεωρημένη έκδοση της σειράς βιβλίων για παιδιά των εκδόσεων Ελευθερουδάκη, με εντελώς νέα εικονογράφηση, με την υπογραφή των ‘Αλεξ Μοράλες, Ντούσαν Ρόλιτς, Μίλτου Γκολέμα, ‘Ελλης Γρίβα, Χρήστου Δήμου, Μιχάλη Κουντούρη, Δέσποινας Καραπάνου, Γιώργου Σγουρού, Μάρως Αλεξάνδρου.

Σε νέα μετάφραση στα ελληνικά και νέα επιστημονική επιμέλεια, συντονισμένη με τα σύγχρονα προτάγματα των σύγχρονων ψυχαναλυτικών ερευνών, εκδίδονται τα ‘Άπαντα Έργα τού Σίγκμουντ Φρόυντ («Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», «Τοτέμ και Ταμπού», «Το εγώ και το αυτό», «Εισαγωγή στη ψυχανάλυση» κ.ά.).

Η Λευκή Σειρά με τον τίτλο «Παγκόσμια Κλασική Λογοτεχνία» ακολουθεί τα πρότυπα της αντίστοιχης των γαλλικών εκδόσεων Galimmard (Μπαλζάκ, Ουγκό, Χάμσουν, Γκέιγερσταμ, Ντοστογιέφσκι, Χάσεκ, Γκόρκι).

Στη Νεοελληνική Κλασική Λογοτεχνία έχουν εμφανιστεί μέχρι σήμερα έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Η Φόνισσα», «Ολόγυρα στη λίμνη και άλλα διηγήματα», «Όνειρο στο κύμα και άλλα διηγήματα» και Ιωάννου Κονδυλάκη «Ο Πατούχας», «Όταν ήμουν δάσκαλος και άλλα διηγήματα». Εντός του 2018, αναμένονται να κυκλοφορησουν οι τίτλοι «Το αγριολούλουδο» τού Παύλου Νιρβάνα και «Ιδού ο άνθρωπος» του Ανδρέα Λασκαράτου, με εκτενείς προλόγους για τη ζωή και το έργο των εν λόγω συγγραφέων.

Η Σύγχρονη Παγκόσμια Λογοτεχνία έχει την παρουσία της με σημαντικά ονόματα που προκαλούν συζητήσεις στη διεθνή αγορά τού βιβλίου, όπως: της Σκοτσέζας Άντζελα Γκριν «Ο Δίσκος τής Κασσάνδρας», της Σουδανής Λεϊλά Αμπουλελά «Η Μεταφράστρια» (Αφρικανικό Βραβείο Booker 2000), του ‘Αγγλου Τζόναθαν Φάλλα «Γαλάζιες Παπαρούνες», του Νορβηγού Γκούναρ Κόπερουντ «Επιθυμία», του Ιρλανδού Ντέρμοτ Μπόλτζερ «Ταξίδι στο Βαλπαράιζο» (Βραβείο Σάμιουελ Μπέκετ για το θεατρικό του έργο).

Στη θεματική ενότητα Ιστορία-Σκέψη-Πολιτισμός μπορούμε να ανακαλύψουμε: Φωριέλ «Δημοτικά τραγούδια της Σύγχρονης Ελλάδας», Πάσωβ «Ρωμαίικα Τραγούδια», Λούβαρη «Ιστορία της Φιλοσοφίας», Συρέ «Οι Μεγάλοι Μύστες», Ίρβινγκ «Μωάμεθ», Λαντορμύ «Ιστορία της Μουσικής», Ντέιβιντς «Βουδισμός», Ντυπρέ «Παγκόσμια Μυθολογια», Γεωργίου Κ. Κωνσταντινίδη «Ιστορία των Αθηνών».