Ζηλεύω τους αρχαιολόγους γιατί απολαμβάνουν χωρίς όρια την έκπληξη της αποκάλυψης, δίνουν νέα ζωή σε παλιά πράγματα, ζουν μέσα στη φύση και μπορούν να ονειρεύονται ζωντανεύοντας πρόσωπα, σπίτια, δρόμους, την καθημερινότητα ή ακραίες στιγμές συγκρούσεων και ανακατατάξεων άλλων εποχών που όλοι εμείς διαβάζουμε απλώς ως ιστορία.
Οι Σακελλαράκηδες, η Εφη και ο Γιάννης, υπήρξαν αξιοζήλευτοι για ένα ακόμη λόγο, γιατί έζησαν μαζί, αλλά και χώρια, ο καθένας στο σκάμμα του, οργανώνοντας ή συμμετέχοντας σε ξέφρενα γλέντια. Είχαν το χρόνο να απομονωθούν, να σκεφθούν, να γράψουν, αλλά και να ταξιδέψουν, να συνομιλήσουν με ξεχωριστές προσωπικότητες της επιστήμης και της τέχνης, να διαβάσουν ποίηση με συντροφιά γύρω από μια φωτιά ένα δειλινό έξω από το Ιδαίο Αντρο στον Ψηλορείτη, να χορέψουν σε πανηγύρια και την άλλη στιγμή καθένας τους μπορούσε να ακολουθήσει το μοναχικό δρόμο της έρευνας και δημιουργίας. Ο Γιάννης Σακελλαράκης έφευγε σχεδόν πάντα για την Κρήτη, όταν δεν υπηρετούσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κι εκείνη όταν δεν δούλευε για την Αρχαία Αγορά των Αθηνών, έφευγε με τρένο αξημέρωτα συνοδοιπορώντας με την πρωϊνή πανσέληνο προς την Εύβοια.
Το πώς συνδύαζε το ζευγάρι αυτό των αρχαιολόγων τη σκληρή ανασκαφική δουλειά (Ζάκρος, Αρχάνες, Ζώμινθος) που απαιτούσε αφοσίωση, μελέτη και περισυλλογή, με μια ανέμελη, σχεδόν μποέμικη ζωή, υπήρξε κάτι αξιοθαύμαστο. «Με το Γιάννη χαιρόμασταν τα ίδια πράγματα και είχαμε πολλά κοινά ενδιαφέροντα, από τις βόλτες στην εξοχή μέχρι την κουβεντούλα σε ένα καφενεδάκι. Απολαμβάναμε οποιαδήποτε μορφή τέχνης, όπως το καλό θέατρο και τον κινηματογράφο» γράφει στο βιβλίο της «Οταν μίλησε ο χρόνος» (εκδ. Ικαρος), όπου αφηγείται ό,τι σημάδεψε την κοινή τους πορεία. Από τα φοιτητικά χρόνια, εκείνος «σοβαρός και ίσως λίγο βαρύς» παθιασμένος για την ποίηση και τον Ελύτη που θεωρούσε πνευματικό του πατέρα, εκείνη ανέμελη ταξιδιάρα και χορευταρού, ενώθηκαν με τα δεσμά του γάμου έχοντας κουμπάρα τη Μαρίνα Καραγάτση.
Δύο διαφορετικές προσωπικότητες, ο ένας εσωστρεφής και η άλλη εξωστρεφής, αυθόρμητη, καμιά φορά παρορμητική. Κοινό στοιχείο η αντοχή στα χτυπήματα που χωρίς φειδώ τους επεφύλασε ο φθόνος μερίδας αρχαιολόγων. Αφορμή το εκπληκτικό εύρημα του 1979 στην ανασκαφή των Αρχανών. «Η ανασκαφική χρονιά του 1979 άρχισε με τους πιό λαμπρούς οιωνούς» γράφει η Εφη Σακελλαράκη. Θα έσκαβαν στην Τουρκογειτονιά και στα Ανεμόσπηλια, όπου τον προηγούμενο Μάρτη είχαν περισυλλέξει ένα πώρινο κέρας καθοσιώσεως.
Η ανασκαφή παρουσίαζε από την αρχή ένα μυστήριο. Αποκάλυψε ένα τριμερές ιερό, στο κεντρικό δωμάτιο του οποίου βρέθηκαν δύο πήλινα πόδια ξοάνου και στην είσοδο σκελετό ατόμου που κρατούσε αγγείο με παράσταση ταύρου. Η έκπληξη όμως ήρθε στο δυτικό δωμάτιο με την απροσδόκητη ανεύρεση σκελετών των οποίων η στάση δεν είχε καμία σχέση με αυτή των εκατοντάδων νεκρών από τους τάφους που είχαμε ανασκάψει στο Φυρνί, ιδιαίτερα ο σκελετός που βρισκόταν πάνω σε ένα βωμό με την αιχμή μιας τελετουργικής λόγχης πάνω στο στήθος του!» «(…) Μέρες ολόκληρες αφήσαμε τους νεκρούς στη θέση όπου τους είχαμε βρει, ώστε να περάσουν αρχαιολόγοι, δυστυχώς μόνο ξένοι, να τους δουν, ενώ καλέσαμε και ιατροδικαστή και ανθρωπολόγους για να τους εξετάσουν».
Ο νεκρός δεκαεφτά δεκαοκτώ χρονών που είχε πληγεί στην καρωτίδα, ήταν σαφές ότι είχε θυσιαστεί. «Ο νεκρός δίπλα του, ο θύτης πιθανότατα, ήταν ένα επιβλητικό άτομο που φορούσε δαχτυλίδι, από σπάνιο για την εποχή του μέταλλο, σίδηρο σε συνδυασμό με ασήμι και μια εκπληκτική σφραγίδα από αχάτη, που έφερε παράσταση πλοίου με πτηνόμορφη πλώρη οδηγούμενο από μυώδη κωπηλάτη. Στη γωνία του δωματίου, μια μικρόσωμη γυναίκα που έπασχε από μεσογειακή αναιμία ήταν το τρίτο πρόσωπο στον χώρο. Η θυσία έγινε κατά την περίοδο πριν από την καταστροφή των πρώτων μινωϊκών ανακτόρων λόγω των ισχυρών σεισμών. Εγινε για να αποφευχθεί η καταστροφή, αλλά εις μάτην».
Ο ναός που έγινε η ανθρωποθυσία έβλεπε προς Βορρά, προς το Αιγαίο, γι αυτό δύο χρόνια αργότερα ο μεγαλύτερος εν ζωή Αμερικανός ποιητής Ρόμπερτ Πεν Γουώρρεν δημοσίευσε στο περιοδικό The New Yorker το ποίημα του «Looking Northward, Aegeanward:Nestlings on Sea Cliff». Και δεν ήταν ο μοναδικός που άντλησε έμπνευση από το ανασκαφικό έργο του Γιάννη Σακελλαράκη, όπως φάνηκε στη συνέχεια. Τότε, ο Ελληνας αρχαιολόγος δεχόταν βροχή προσκλήσεων από τα μεγαλύτερα ερευνητικά κέντρα του κόσμου όπου έδωσε σειρά διαλέξεων. Στον τόπο του όμως οργανώθηκε «δίκη» εναντίον του στην Αρχαιολογική Εταιρεία…
Οι Σακελλαράκηδες σαν μια γροθιά, αντιμετώπισαν τις επιθέσεις με περισσότερη δουλειά. Δεν έσκυψαν το κεφάλι, δεν συμβιβάστηκαν, δεν προσκύνησαν. Και το πλήρωσαν. Πολεμήθηκαν για πολλά ακόμη χρόνια λυσσαλέα. Κάπως έτσι, έχασε και η νεώτερη γενιά των αρχαιολόγων έναν χαρισματικό δάσκαλο, όπως ήταν ο Γιάννης Σακελλαράκης.
Η Εφη Σακελλαράκη στο βιβλίο της καταγράφει με την εντυπωσιακή άνεσή της στον αφηγηματικό λόγο, άγνωστα περιστατικά με ανθρώπους που πρωταγωνίστησαν στην πολιτιστική ζωή του τόπου το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Το χρονικό της κοινής ζωής της με τον Γιάννη Σακελλαράκη προβάλλει μέσα από μια τοιχογραφία της εποχής με ιστορικά γεγονότα που συμβαίνουν παράλληλα και επηρεάζουν τον κόσμο αλλά και τον καθένα ξεχωριστά. Οι 629 σελίδες του προσφέρονται για πολλαπλές αναγνώσεις, ανάλογα με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του καθενός. Προσωπικά έμαθα πολλά και εξεπλάγην με την εμπάθεια ανθρώπων που εκτιμούσα, ενώ παράλληλα εντυπωσιάστηκα από την καλοπροαίρετη συμπεριφορά άλλων που φανταζόμουνα ότι ήταν σκληροί και ακραία συντηρητικοί.
Η αφήγηση της Εφης κλείνει με μια αισιόδοξη νότα: «Σχεδιάζω πολλά. Οχι πως θα προλάβω να τα πραγματοποιήσω όλα… Ευτυχώς όμως ακόμη ονειρεύομαι. Και μια απροσδόκητη σύντομη πτήση τελευταία στη Βενετία με δίδαξε ότι μπορεί να συνεχίσω να ταξιδεύω. E la nave va…» που σημαίνει «και το πλοίο φεύγει…» (Από την ομώνυμη ταινία του Φεντερίκο Φελλίνι).
