Σπαράγματα από τρεις αρχαίες πόλεις, από την «εκατόμπολιν» Κρήτη του Ομήρου, οι οποίες  τυχαίνει να  έχουν κοινά χαρακτηριστικά στη δημιουργία τους, την ακμή, την παρακμή, την καταστροφή, την εγκατάλειψη και τον«θάνατό» τους, διάλεξε να παρουσιάσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Με διάθεση ποιητική όπως πάντα ο διευθυντής του Μουσείου καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης παρουσίασε το σκεπτικότης αρχαιολογικής έκθεσης «Κρήτη. Αναδυόμενες Πόλεις: Άπτερα ― Ελεύθερνα  ― Κνωσός. Τρεις αρχαίες πόλεις ζωναντεύουν»  που συνδιοργάνω σε το αθηναϊκό Μουσείο με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου (από 12 Δεκεμβρίου2018 έως 30 Απριλίου2019).

«Είπες: «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα/Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη απ’ αυτή/…ερείπια μαύρα της ζωής …/που τόσα χρόνια πέρασα …»./Η πόλις θα σε ακολουθεί …/Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις./… στην κώχη τούτη τη μικρή …» Αποκομμένοι στίχοι από το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη «Η πόλις», παρμένοι επίτηδες αποσπασματικά μα καθόλου τυχαία» είπε ο κ. Σταμπολίδης για να εξηγήσει  πως αυτή «είναι μια άλλη ανάγνωση για όσους σκάπτουν, για τους αρχαιολόγους, όσους κοιτούν, βλέπουν, διαβάζουν κι αγγίζουν σαν τον «βασιληά της Ασίνης» του Σεφέρη πάνω στις πέτρες».

Ούτως ή άλλως κάθε ανασκαφή έχει τη μαγική, ποιητική της πλευρά που αναδεικνύεται   στην έκθεση αυτή όπου ιστορείται η μακραίωνη ζωή τριών πόλεων που εγκαταλείφθηκαν και  λησμονήθηκαν, Κι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από 500 ευρήματα από παλιές και νέες ανασκαφές τα οποία βγήκαν για πρώτη φορά από τον γενέθλιο χώρο τους, από αποθήκες και προθήκες Μουσείων της Κρήτης, για να έρθουν στην Αθήνα. Πρόκειται για  αγάλματα, ανάγλυφα, ειδώλια, επιγραφές, αγγεία, όπλα, εργαλεία, κοσμήματα, νομίσματακαιάλλαέργα, απόλίθο, μάρμαρο, ασβεστόλιθο, πηλό, μέταλλο(χαλκό, σίδηρο, άργυρο, χρυσό), φαγεντιανή, γυαλί, ελεφαντόδοτο, ημιπολύτιμους λίθους που χρονολογούνται από τα νεολιθικά (7η-6η χιλιετία π.Χ.) έως και τα βυζαντινά χρόνια (8ος αιώνας μ.Χ.). Από αυτά ξεχωρίζουν τα εκθέματα που σχετίζονται με τους ιδρυτικούς μύθους κάθε πόλης όπως και εκείνα που αφηγούνται συγκεκριμένες ανθρώπινες ιστορίες: από την Άπτερα ο Σωτήριος Ελευθερναίος, από την Ελεύθερνα ο νέος που δεν γεύτηκε τον έρωτα και από την Κνωσό το παιδί με τα παιχνίδια του.

Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης χάρτες και αναγεννησιακά βιβλία μεταξύ των οποίων και τον χάρτη τουCoronelli (1707) με τον περίφημο φρουτοπλοχμό του, τη γιρλάντα του και τα ονόματατων εκατό πόλεων της Κρήτης που αναφέρονται στον Όμηρο, από τις οποίες ανασύρονται οι τρεις.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το πάτωματης έκθεσης όπου είναι αποτυπωμένη η Κρήτη και οι πόλεις που παρουσιάζονται στην έκθεση. Έτσι, ο επισκέπτης περπατά πάνω στα χώματά τους, κοιτάζοντας τα εκθέματα. Ο καινοτόμος αυτός αντικατροπτισμός των αναδυόμενων πόλεων μέσω της Google Earth, υλοποιήθηκε από το γραφείο Αris Zambikos – GR405 architects.

Την έκθεση πλαισιώνουν videos από την τοποθεσία κάθε πόλης όπου παρουσιάζονται εικόνες από παλαιότερες και νέες ανασκαφικές έρευνες, αποτυπώσεις, σχέδια, αναστυλώσεις καθώς και εργασίες προστασίας και ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων. Επίσης, τα ευρήματα από την εκρόπολη της Ελεύθερνας συνοδεύονται απόηχητική εγκατάσταση με το μουσικό έργο«Ορθή Πέτρα», Orthi Petra (Necropolis), μία πρωτότυπη σύνθεση του Γιώργου Καλούδη  για τετράχορδη κρητική λύρα με συμπαθητικές χορδές και τσέλο που φέρει το όνομα της ιστορικής τοποθεσίας από όπου εμπνεύστηκε ο δημιουργός.

Η έκθεση κλείνειμε μια έκπληξη: Πάνω στην προέκταση της θάλασσας που υπεριβάλλει την Κρήτη«υπερίπτανται» δύο κεφαλές ταύρων, μία από τα χέρια ενός Μινωίτη δημιουργού και μία του Πικάσο! Με τον τρόπο αυτόδίδεται η σκυτάλη στην επόμενη έκθεση που θα ακολουθήσει μετά το σβήσιμο των φώτων της παρούσας, με τίτλο «Πικάσο και Αρχαιότητα: Γραμμή και πηλός», που θα εγκαινιαστεί τον Ιούνιο του 2019. Η έκθεση που σχετίζεται με αρχαιότητες της Κρήτης, της Ελλάδας και της Μεσογείου, αποτελεί μέρος της σειράς Θεϊκοί Διάλογοι που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Άπτερα
Μαρμάρινο ταφικό ανάγλυφο
Αρχές 2ουαι. μ.Χ.
Φωτο: Γιώργος Αναστασάκης © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

 

Ελεύθερνα
Πήλινος Αμφορέας
700-675 π.Χ.
Φωτο: Γιώργος Αναστασάκης © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

 

Τμήμα ελεφαντοστέινης πλάκας με ανάγλυφη παράσταση οπλίτη πάνω σε δίφρο τεθρίππου άρματος
4ος αι. Μ.Χ.
Φωτο: ΓιώργοςΑναστασάκης© Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

 

Πήλινος ανθοκάλυκας
1ος – α΄ μισό 2ου αι. μ.Χ.
Ερμηνεύονται ως υποκατάστατα προσφοράς πραγματικών λουλουδιών, ή  ως αντικείμενα που εξυπηρετούν κάποιο τελετουργικό σκοπό.

 

Πήλινη προτομή ανδρικής μορφής πιθανόν του Δία
31 π.Χ. – 324 μ.Χ.
Φωτο: Γιώργος Αναστασάκης © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

 

Πήλινο σκεύος σε μορφή ειδωλίου Σειρήνας
2ος– 1οςαι. π.Χ.
Πρόκειται για τελετουργικό σκεύος, δημιουργία τοπικού εργαστηρίου. Βρέθηκε σε επίχωση εναγικής πυράς κοντά σε τάφους ελληνιστικών χρόνων. Η αφήγηση στην ντόπια κοροπλαστική του μυθικού στιγμιοτύπου της θρηνώδους Σειρήνας υποδηλώνει ότι ένας από τους ιδρυτικούς  μύθους της Απτέρας μορφοποιήθηκε σε αυτήν τη φάση της πόλης.
Φωτο: Γιώργος Αναστασάκης © Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης