Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Ο ομότιμος καθηγητής τού London School of Economics Νίκος Μουζέλης προσπάθησε να μην γράψει ένα ακόμη θεωρητικό βιβλίο, αλλά να αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήματα αναφορικά με την πολιτική πράξη ή -αν προτιμάτε- να αναρωτηθεί περί του πρακτέου στον σημερινό πολιτικό βίο.
Το νέο του πόνημα «Ματιές στον κόσμο. Καπιταλισμός, σοσιαλδημοκρατία, κοινωνικό κράτος» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) είναι ένας καταστρωμένος πολιτικός σχεδιασμός για την επόμενη μέρα στην Ευρώπη, καθώς το μεταπολεμικό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο -στο οποίο πιστεύει ο συγγραφέας-έχει διαρραγεί.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το φαινόμενο τής ανόδου της ρατσιστικής ακροδεξιάς, αλλά και λαϊκιστικών δεξιών και αριστερών κομμάτων. ‘Ετσι, το σκεπτικό του αποτελεί ανάχωμα στην υπό εθνικιστική εσωστρέφεια Ευρώπη, στο οποίο συνυπολογίζει ότι πλέον ζούμε σ’ ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον υπερεθνικών οντοτήτων.
«Παρ’ όλο που δεν είμαι ειδικός στη μελλοντολογία, στις διεθνείς σχέσεις ή στη μακροοικονομία, στο τέλος τής επαγγελματικής μου καριέρας, αποφάσισα να ασχοληθώ με κάτι λιγότερο θεωρητικό, πιό απτό στον αναγνώστη, με το μέλλον δηλαδή του καπιταλισμού, τής σοσιαλδημοκρατίας και τού κοινωνικού κράτους. Σε ό,τι αφορά τον καπιταλισμό, αντίθετα από μια σειρά γνωστών αναλυτών τής αριστερής διανόησης, διαβάζοντας την σχετική, εκτενή βιβλιογραφία, κατάλαβα πως οι προβλέψεις τους για το λίγο πολύ άμεσο τέλος του καπιταλισμού, έχουν να κάνουν περισσότερο με την ιδεολογία και λιγότερο με μια προσεκτική, εμπειρικά βασισμένης μελέτη τής πραγματικότητας», ξεκαθάρισε.
Γιαυτό εκτίμησε ότι παγκόσμια κρίση τού 20072008, καθώς και οι αναπόφευκτες μελλοντικές κρίσεις, δεν θα οδηγήσουν, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα, στην κατάρρευση τού καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Και πού εδράζεται αυτή του η εκτίμηση; «Μετά το τέλος τής Σοβιετικής ‘Ενωσης, οι κύριες δυνάμεις που θέλουν τη διατήρηση τού καπιταλισμού , δηλαδή οι δυνάμεις που ελέγχουν όχι μόνο τα μέσα παραγωγής αλλά και τα μέσα κυριαρχίας, είναι πιό ισχυρές από δυνάμεις, όπως τα συνδικάτα και τα διάφορα κοινωνικά κινήματα που θέλουν να ανατρέψουν το καπιταλιστικό σύστημα».
Τα συλλογικά υποκείμενα είναι ανίσχυρα μπροστά στον καπιταλισμό
Ανέτρεξε, καθόλου τυχαία, -καθώς ήθελε να αντικρούσει αυτούς που βλέπουν την άμεση κατάρρευση τού καπιταλισμού-, και ανέσυρε την χρήσιμη μεθοδολογία τής μαρξικής ανάλυσης, η οποία συνδέει, με διαλεκτικό τρόπο, το θεσμικό σύστημα με τους φορείς δράσης. Το σχόλιο του Νίκου Μουζέλη ήταν προμελετημένο:
«Αντίθετα με το Μαρξ μερικοί διανοητές τού αριστερού χώρου επικεντρώνονται σήμερα αποκλειστικά στις συστημικές αντιθέσεις και ξεχνούν να εξετάσουν πως διαχειρίζονται αυτές τις αντιθέσεις τα δρώντα υποκείμενα και αυτή η απουσία δρώντων υποκειμένων έχει να κάνει με το ό,τι τα συλλογικά υποκείμενα που θέλουν την υπέρβαση του καπιταλισμού είναι στις σημερινές συνθήκες εξαιρετικά αδύναμα.
»Μ’ αυτό τον μεθοδολογικά απαράδεκτο τρόπο, οι συστημικές αντιθέσεις μεταμορφώνονται σε ανθρωπόμορφες δυνάμεις που οδηγούν αναπόφευκτα στην καπιταλιστική κατάρρευση. Πρόκειται μ’ άλλα λόγια για μια μεθοδολογία που εμποδίζει να δούμε την κοινωνική πραγματικότητα. Μια μεθοδολογία που μάς οδηγεί σε λανθασμένες στρατηγικές».
Τα τρία υποσυστήματα του νεοφιλεύθερου παγκόσμιου συστήματος
Στο νέο του βιβλίο ο ομότιμος καθηγητής επικεντρώνεται στην περιγραφή των τριών υποσυστημάτων του νεοφιλελεύθερου παγκόσμιου συστήματος: τον αυταρχικό καπιταλισμό που κυρίως αντιπροσωπεύεται από την Κίνα, το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, με κύριο αντιπρόσωπο τις Η.Π.Α. και τον ημι-σοσιαλδημοκρατικό σοσιαλιστικό καπιταλισμό της Ε.Ε. «Παρ’ όλες τις δομικές αδυναμίες του, νομίζω πως θα επιβιώσει», προέβλεψε.
Βέβαια χωρίς να αποκρύψει από την επιχειρηματολογία του τη συνεχιζόμενη γερμανική πολιτική τής λιτότητας, παραδέχθηκε ότι το ευρωπαϊκό υποσύστημα «εξακολουθεί να συνδυάζει τα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά δικαιώματα. Πρόκειται για έναν συνδυασμό που δεν βλέπουμε ούτε στον αυταρχικό ούτε στο νεοφιλεύθερο καπιταλισμό και παρόλη τη θεαματική άνοδο του λαϊκισμού και τη κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, τού οποίου οι εντεινόμενες ανισότητες τροφοδοτούν τον εθνολαϊκισμό, το ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο θα επιβιώσει».
Η αναγέννηση του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου
Επιμένει ότι το ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο θα αναγεννηθεί και ότι θα αποτελέσει την εκπολιτιστική ελπίδα του κόσμου που έρχεται. Γιατί-κατά τον Μουζέλη- εξακολουθεί να συνδυάζει το κράτος δικαίου, την αναπτυγμένη κοινωνική πρόνοια και την αντιπροσωπευτική δημοκρατία: «Πρόκειται-ανέλυσε-για ένα πρωτοφανές επίτευγμα τής νεωτερικότητας μιάς νέας νεωτερικότητας που συνδέεται με τη παράδοση τής Γαλλικής Επανάστασης και τού Διαφωτισμού». «Βέβαια σήμερα η σοσιαλδημοκρατία έχει πάρει την κατιούσα», επιβεβαίωσε.
‘Ομως, «ελπίζω και πιστεύω πως μπορεί να ξαναζωντανέψει. Μπορεί να ξαναπάρει την ανοδική πορεία με νέα προγράμματα στο μεταεθνικό αυτή τη φορά ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και στη βάση μιας συμμαχίας με άλλα κόμματα: οικολογικά, πολιτικά φιλελεύθερα, φεμινιστικά, μεσαία και φιλοευρωπαϊκά αριστερά κόμματα. Δηλαδή με κόμματα που, όπως στην Πορτογαλία, εναντιώνονται στις δύο αλληλοσυνδεόμενες δυνάμεις: αυτή του λαϊκισμού, που υποσκάπτει συστηματικά τη δημοκρατία, και τού νεοφιλελευθερισμού που δίνει τροφή στον λαϊκισμό, ενώ συγχρόνως απορρίπτει το σοβαρό έλεγχο τών παγκόσμιων αγορών, κυρίως τής χρηματοπιστωτικής αγοράς που είναι σήμερα κυρίαρχη, και που έχει οδηγήσει στον λεγόμενο καπιταλισμό-καζίνο».
Προς μια ενωμένη σοσιαλιστική/σοσιαλδημοκρατικκή Ευρώπη
Δεν κλείνει τα μάτια μπροστά στο γεγονός ότι από ο πλούτος έχει συγκεντρωθεί στο περίπου ένα τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτή η ανισόρροπη συγκέντρωση έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία εξάλειψης τής φτώχειας, καθώς και την αδυναμία αντιμετώπισης των οικολογικών κινδύνων τής ανθρωπότητας. Μέσα σ’ αυτό το γκρίζο/σκούρο πλαίσιο, ο μόνος προοδευτικός δρόμος σήμερα είναι μια ενωμένη σοσιαλιστική/σοσιαλδημοκρατική Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, που θα βασίζεται όχι μόνο στον ανταγωνισμό αλλά και στην αλληλεγγύη. Είναι η μόνη ελπίδα για ένα πιό ανθρώπινο κόσμο
