Συνέντευξη στον Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Στον απόηχο της ψήφισης της ευρωπαϊκής οδηγίας για τα πνευματικά δικαιώματα-με 348 ψήφους υπέρ, 274 κατά και 36 αποχές-συναντήσαμε τον διευθυντή του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης ‘Εργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ), τον δικηγόρο Γεωργανδρέα Ζάννο. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ΟΣΔΕΛ αγωνίστηκε τα τελευταία δύο χρόνια από κοινού με τα σωματεία συγγραφέων και εκδοτών και σε συνεργασία με τις αντίστοιχες διεθνείς ενώσεις για την υιοθέτηση της Οδηγίας.
Σημαντική ήταν η συμβολή των ευρωβουλευτών Γιώργου Γραμματικάκη- με την ιδιότητα του εισηγητή είχε ιδιαίτερα σημαντική συμβολή- Μίλτου Κύρκου, Μαρίας Σπυράκη και Κώστα Χρυσόγονου που υποστήριξαν και συνέβαλαν στην ψήφιση της Οδηγίας.
Ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) είναι μη κερδοσκοπικός αστικός συνεταιρισμός που λειτουργεί με άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού (σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 2121/1993 για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας), ανήκει στα μέλη του, συγγραφείς και εκδότες και διοικείται από αυτά.
Σκοπό έχει τη συλλογική διαχείριση και προστασία των πνευματικών και συγγενικών προς τα πνευματικά– δικαιωμάτων των δημιουργών έργων του λόγου, καθώς και των δικαιοδόχων τους, όπως επίσης και των εκδοτών έργων του λόγου ή εικαστικών και φωτογραφικών έργων και των δικαιοδόχων τους. Τα δικαιώματα αυτά είναι δικαιώματα που για νομικούς ή πρακτικούς λόγους δεν μπορούν να τα διαχειριστούν ατομικά οι δικαιούχοι δημιουργοί και εκδότες.
Ο Γεωργανδρέας Ζάννος έχει ζήσει από την πρώτη στιγμή την ίδρυση του Οργανισμού, εξου και γνωρίζει εκ των έσω πρόσωπα και πράγματα, τα οποία διαμόρφωσαν τους σκοπούς, τις στοχεύσεις και τις δράσεις, ώστε να κερδίσει ο ΟΣΔΕΛ τη διεθνή αναγνώριση ως μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανισμών Δικαιωμάτων Αναπαραγωγής (INFRO).
–Πρέπει πραγματικά να είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η Διεθνής Ομοσπονδία Οργανισμών Δικαιωμάτων Αναπαραγωγής (INFRO) επέλεξε την χώρα μας για να πραγματοποιήσει το ετήσιο συνέδριο του; Αυτό σημαίνει ότι ο ΟΣΔΕΛ έχει δημιουργήσει ισχυρές συμμαχίες με αποτέλεσμα να είναι αξιόπιστος στα διεθνή πεδία συνάντησης;
Ο ΟΣΔΕΛ είναι σταθερά προσανατολισμένος στην εξωστρέφεια και στην ενεργό του συμμετοχή σε όλες τις διεθνείς συναντήσεις και τα fora.
Τα οφέλη είναι πολλαπλά:
-Μεταφορά τεχνογνωσίας από την επαφή του με οργανισμούς άλλων χωρών,
-Γνώση του διεθνούς περιβάλλοντος και των εξελίξεων στον χώρο των δικαιωμάτων,
-Σύναψη νέων συμφωνιών αμοιβαίας εκπροσώπησης για την είσπραξη δικαιωμάτων από τη χρήση ελληνικών βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών στο εξωτερικό,
-Ισχυροποίηση του Οργανισμού στη χώρα μας με την εκπροσώπηση διεθνούς ρεπερτορίου, και τέλος
– Αύξηση του κύρος της ορατότητας της χώρας μας, διεθνώς.
Με αυτή ακριβώς τη λογική, η διοργάνωση του παγκόσμιου συνεδρίου στην Αθήνα δείχνει την εμπιστοσύνη της διεθνούς κοινότητας στον ΟΣΔΕΛ. Η οργάνωση του συνεδρίου ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη με αποτέλεσμα οι σύνεδροι να αποκτήσουν σημαντικές εμπειρίες από το συνέδριο, τις θεματικές και τα αποτελέσματα του, αλλά και γενικότερα από τη διαμονή και τη φιλοξενία τους στην Αθήνα. Λάβαμε δεκάδες θερμότατα μηνύματα από όλες τις άκρες της γης.
–Θέλουμε να μας συνοψίσετε τι καινούριο προήλθε από αυτό το τετραήμερο; Και να σταθείτε στην χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δημοσιογραφία και στην εκπαίδευση. Τι λέτε, θα πρέπει να φοβόμαστε την χρήση των ρομπότ στον θαυμαστό καινούριο κόσμο του αύριο;
Κεντρικό θέμα του συνεδρίου ήταν οι εξελίξεις στην τεχνολογία και τις επιχειρηματικές πρακτικές με έμφαση στην τεχνητή νοημοσύνη και το blockchain. Αυτό που προσωπικά αγνοούσα και με εντυπωσίασε είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη ήδη εφαρμόζεται σε πάρα πολλούς τομείς, ένας από τους οποίους είναι η ενημέρωση. Ήδη σε μεγάλους εκδοτικούς οργανισμού οικονομικές αναλύσεις π.χ. ισολογισμών, αθλητικές ειδήσεις ή τα νέα για τον καιρό παράγονται από ρομπότ και όχι δημοσιογράφους.
Πολλοί μιλούν για ένα νέο κύμα τεχνολογικής επανάστασης σημαντικότερης ίσως από αυτήν των υπολογιστών και του διαδικτύου και η οποία μπορεί να βελτιώσει δραστικά τη ζωή του ανθρώπου. Αλλά υπάρχουν και κίνδυνοι. Ο μεγάλος κίνδυνος που διαφαίνεται είναι η ανεξέλεγκτη ισχύ που μπορούν να αποκτήσουν όσοι ελέγχουν τα δεδομένα (η τεχνητή νοημοσύνη στηρίζεται στην επεξεργασία δεδομένων) και ιδίως τεχνολογικές εταιρείες όπως η google, facebook κλπ.
Η παράνομη χρήση δικαιωμάτων συγγραφέων και εκδοτών δεν ωφελεί κανένα
–Γιατί πιστεύετε ότι το δημόσιο πανεπιστήμιο μέσω του Συνδέσμου Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών δεν συνεργάζεται με τον Οργανισμό, με αποτέλεσμα να δηλώνετε «ότι το πανεπιστήμιο είναι ο μεγαλύτερος πειρατής»; Ποιοί ωφελούνται με την μη απόδοση τιμήματος για συγγράμματα, ελληνικά και ξένα που αναπαράγονται;
Στην πραγματικότητα δεν ωφελείται κανένας. Απλώς για άλλη μία φορά στην Ελλάδα πρέπει να παλέψουμε με μια νοοτροπία καθυστέρησης και κακώς εννοούμενου «δημοσίου συμφέροντος», που στην πραγματικότητα ωθεί στην παραβατικότητα χωρίς αρνητικές συνέπειες για κανέναν από τους παρανομούντες, αλλά με πολύ αρνητικές συνέπειες για τους δημιουργούς και την ίδια τη δημιουργία. Τα σχετικά ασήμαντα ποσά, σε σχέση με τα άλλα κόστη της εκπαίδευσης, που αντιπροσωπεύουν τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, στην πραγματικότητα επιστρέφουν μέσω της φορολογίας και της κατανάλωσης στον κύκλο εργασιών του δημοσίου τομέα.
Είναι προφανές ότι όταν λιγοστεύουν οι πόροι για τη δημιουργία και την παραγωγή πανεπιστημιακών βιβλίων, τότε μειώνεται και η ποιότητα και ο αριθμός των βιβλίων που παράγονται, πλήττεται, δηλαδή, η πρώτη ύλη της γνώσης και της εκπαίδευσης. Κατά καιρούς έχουμε ακούσει διάφορα επιχειρήματα για την άρνηση των δημόσιων πανεπιστημίων να συνεργασθούν με τον ΟΣΔΕΛ: τα παλαιότερα χρόνια επικρατούσε στο χώρο των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών η αντίληψη ότι οι βιβλιοθήκες και οι εκδότες (και κατ’ επέκταση οι συγγραφείς) είναι διαφορετικά στρατόπεδα. Ακούσαμε, επίσης, το επιχείρημα ότι οι βιβλιοθήκες διαφημίζουν τα βιβλία, επομένως θα έπρεπε να πληρώνονται από τους εκδότες και όχι να διεκδικούν χρήματα ή ότι το έργο των βιβλιοθηκών είναι ιερό (!) επομένως όλοι οφείλουν να συμβάλουν και να υποστηρίζουν και όχι να διεκδικούν από τις βιβλιοθήκες…
Άλλος λόγος που λειτουργεί ανασταλτικά η εσφαλμένη πεποίθηση ότι οι συγγραφείς και εκδότες αμείβονται πλουσιοπάροχα μέσω των αγορών των συγγραμμάτων οπότε δεν πρέπει να διεκδικούν πρόσθετα δικαιώματα για τις φωτοτυπίες ή την ψηφιακή αναπαραγωγή των βιβλίων και περιοδικών τους. Στο τέλος το επιχείρημα που προβάλλεται είναι η κακή οικονομική κατάσταση που βιώνει το δημόσιο πανεπιστήμιο στη χώρα μας. «Εδώ δεν έχουμε χρήματα για πετρέλαιο θέρμανσης ή για υλικά καθαριότητας και εσείς μας ζητάτε δικαιώματα για τις φωτοτυπίες», είναι πολύ συχνό επιχείρημα που ακούμε.
Πέρα από το θέμα της εξοικονόμησης δαπανών που δεν δικαιολογεί βέβαια σε καμία περίπτωση την αποφυγή σεβασμού των πνευματικών δικαιωμάτων, υπάρχουν ορισμένοι κύκλοι εντός των πανεπιστημίων που προωθούν τη θέση ότι το ίδιο το πανεπιστήμιο μπορεί να είναι εκδότης και να χρηματοδοτεί και παράγει περιεχόμενο ελεύθερων δικαιωμάτων (open access).
Και υπάρχουν και σχετικές πρωτοβουλίες, όπως ο Κάλιππος που φιλοδοξεί να γίνει αποθετήριο επιστημονικών – εκπαιδευτικών συγγραμμάτων χωρίς δικαιώματα. Το ελεύθερο δικαιωμάτων περιεχόμενο έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να ανταγωνιστεί ή υποκαταστήσει τα εκπαιδευτικά και επιστημονικά βιβλία που παράγονται με την συνεργασία συγγραφέων και εκδοτών. Συνεπώς, εφόσον τα πανεπιστήμιά μας θέλουν να παρέχουν υψηλού επιπέδου γνώση, συνακόλουθα θα πρέπει να μπορούν να προσφέρουν στους φοιτητές νόμιμη πρόσβαση στο περιεχόμενο που παράγουν συγγραφείς και εκδότες μετά από συμφωνία μαζί τους και την καταβολή δικαιωμάτων, όπως γίνεται σε όλον τον κόσμο.
Η παράνομη χρήση του πνευματικού κόπου συγγραφέων και εκδοτών δεν ωφελεί κανέναν. Αν θεωρητικά το Δημόσιο επωφελείται από σχετικά ασήμαντα ποσά που αντιπροσωπεύουν τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών, η διατάραξη του οικοσυστήματος της δημιουργίας έχει αρνητικές συνέπειες για την ίδια τη δημιουργία.
–Μαθαίνουμε ότι μέσα στον ερχόμενο χρόνο θα ανεβάσετε στο διαδίκτυο Πρόγραμμα Λογοκλοπής σε συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Ενημέρωσης, το οποίο επιδοτείται από το ΕΣΠΑ; Εκτιμάτε ότι μ’ αυτό το πρόγραμμα θα μειωθεί αρχικά η λογοκλοπή και σταδιακά θα απαλειφθεί;
Το πρόβλημα της λογοκλοπής στο χώρο του ηλεκτρονικού Τύπου έχει λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Υπάρχουν δεκάδες ενημερωτικές ιστοσελίδες οι οποίες μόνον αντιγράφουν, τις περισσότερες φορές χωρίς καν να αναγράφουν την πηγή. Οι ιστοσελίδες αυτές δεν έχουν υποδομές ούτε προσωπικό και ανταγωνίζονται αθέμιτα τους δημοσιογράφους και τους εκδότες τους. Με το πρόγραμμα που θα αναπτύξουμε είμαι αισιόδοξος ότι θα έχουμε σημαντικά αποτελέσματα και γρήγορα.
Αρκεί τα σοβαρά ηλεκτρονικά ή και παραδοσιακά μέσα, αυτά που παράγουν ενημέρωση και δεν την αντιγράφουν να κάνουν χρήση του συστήματος λογοκλοπής και στη συνέχεια να επιδιώξουν με τη συνδρομή μας να επιβληθούν οι νόμιμες κυρώσεις στους λογοκλόπους. Θα εξυγιανθεί ο χώρος και τα έσοδα θα κατευθύνονται στις νόμιμες εκδοτικές επιχειρήσεις οι οποίες θα έχουν πλέον τη δυνατότητα να επενδύσουν σε ανθρώπινους πόρους για να ξαναποκτήσουμε αληθινή δημοσιογραφία, ρεπορτάζ και έρευνα, πράγματα που έχουν δυστυχώς εκλείψει σε βάρος της ενημέρωσης και, τελικά, της δημοκρατίας.
Η οδηγία της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης για τα πνευματικά δικαιώματα
–Είναι αλήθεια ότι σκέφτεσθε να ενεργοποιήσετε την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά; Σ’ αυτή την περίπτωση τι θ’ αλλάξει στο ελληνικό περιβάλλον της αναπαραγωγής;
Η οδηγία ψηφίσθηκε τελικά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και απομένει η έγκρισή του από το Συμβούλιο. Στη συνέχεια θα πρέπει να ενσωματωθεί στις εθνικές νομοθεσίες εντός 24 μηνών. Η οδηγία προβλέπει κανόνες και νομοθετικές ρυθμίσεις για πολλά διαφορετικά ζητήματα, τα οποία σήμερα είναι ελλιπώς ή καθόλου ρυθμισμένα. Σας ανέφερα παραπάνω το θέμα της χρήσης προστατευόμενων έργων για την κάλυψη εκπαιδευτικών αναγκών.
Η οδηγία περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις οι οποίες παρέχουν τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να προβλέψουν ότι οι εκπαιδευτικές ανάγκες οφείλουν να καλύπτονται μέσω αδειών που παρέχουν οι δικαιούχοι και μόνον όταν σχετικές άδειες δεν υφίστανται ή δεν είναι προσβάσιμες τότε οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί θα δύνανται να κάνουν χρήση έργων χωρίς άδεια αλλά με αμοιβή των συγγραφέων και εκδοτών. Προσδοκούμε ότι με την ενσωμάτωση αυτών των κανόνων θα επιλυθεί και το χρόνιο πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε με την μη καταβολή δικαιωμάτων από το χώρο της εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
Να σας αναφέρω συνοπτικά και άλλα θέματα που επιλύονται με την οδηγία:
α) προστατεύεται το ειδησεογραφικό- ενημερωτικό υλικό που είναι προσβάσιμο διαδικτυακά με αποτέλεσμα αφενός να μπορεί να αντιμετωπισθεί η λογοκλοπή πιο αποτελεσματικά και αφετέρου να μπορεί να διεκδικηθεί αποζημίωση για τους δημοσιογράφους και εκδότες από υπηρεσίες αποδελτίωσης και ανάλυσης ενημερωτικού υλικού (π.χ. google news κλπ).
β) Διευκολύνονται οι βιβλιοθήκες να παρέχουν διαδικτυακή πρόσβαση σε βιβλία που είναι εκτός κυκλοφορία, μετά από συμφωνία με φορείς των συγγραφέων και εκδοτών
γ) Διευκολύνονται ερευνητικά κέντρα στην «εξόρυξη» – επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων και κειμένων (text and data mining), ακόμα και αν προστατεύονται από δικαιώματα
δ) Μεταφέρεται η ευθύνη για τη διακίνηση προστατευόμενου περιεχομένου στο διαδίκτυο από τους χρήστες στις μεγάλες πλατφόρμες, οι οποίες πρακτικά θα πρέπει να συνάπτουν συμβάσεις με τους δικαιούχους για να εξακολουθήσουν να παρέχουν προστατευόμενο περιεχόμενο.
ε) Διευκολύνονται δημιουργοί και καλλιτέχνες να διεκδικούν πρόσθετη αμοιβή σε περίπτωση που η αρχική αμοιβή είναι δυσανάλογα μικρή προς την εμπορική επιτυχία του έργου τους αλλά και να αποδεσμεύονται από συνεργασίες όταν το έργο τους δεν κυκλοφορεί.
Ευελπιστούμε και θα επιδιώξουμε να ενσωματωθεί η οδηγία πλήρως και εποικοδομητικά πολύ νωρίτερα από την καταληκτική ημερομηνία των δύο ετών.
Οι επιχειρηματίες βέπουν τα πνευματικά δικαιώματα ως «χαράτσι»
–Ανήκετε από την πρώτη ημέρα στην ομάδα που ίδρυσε, οργάνωσε και κράτησε κραταιό τον ΟΣΔΕΛ. Μπορείτε να θυμηθείτε ορισμένες χαρακτηριστικές δυσκολίες που συναντήσατε, με ποιούς τρόπους τις υπερβήκατε, κι όταν τις ξεπεράσατε, τι τρόπους σκεφτήκατε ώστε ο συνεταιρισμός να φημίζεται για το ευ της λειτουργίας του;
Η σημαντικότερη δυσκολία που αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει ο Οργανισμός είναι η έλλειψη συνείδησης της σημασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, όχι μόνον από τους επιχειρηματίες χρήστες που σε μεγάλο βαθμό βλέπουν τα πνευματικά δικαιώματα ως ένα «χαράτσι» αλλά και από θεσμικούς παράγοντες, (ακόμα και δικαστές που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν π.χ. ότι η φωτοτύπηση βιβλίων πρέπει να γίνεται με άδεια των δικαιούχων. Για να τα αντιμετωπίσουμε αυτά απαιτούνται ενέργειες προς τρεις κατευθύνσεις: πρώτον, ενημέρωση στοχευμένη και τεκμηριωμένη με στοιχεία προκειμένου να γίνει κατανοητή η αξία της χρήσης έργων πνευματικής ιδιοκτησίας και πως λειτουργεί το οικοσύστημα των πνευματικών δικαιωμάτων, δεύτερον, συνεχή προσπάθεια για βελτίωση της νομοθεσίας και, τρίτον, δικαστικές ενέργειες όταν η επικοινωνία και ενημέρωση δεν έχουν αποτέλεσμα.
Πρόκειται για έναν διαρκή αγώνα, χωρίς τέλος. Πέρα όμως από τα ουσιαστικά αποτελέσματα της προσπάθειάς μας, αυτό που υπήρξε προτεραιότητά μου και πιστεύω ότι συνέβαλε σημαντικά στην εικόνα του οργανισμού είναι η συστηματική προσπάθεια να λειτουργούμε με απόλυτη διαφάνεια. Κύριος σκοπός της λειτουργίας του οργανισμού μας είναι η εξυπηρέτηση των συμφερόντων των δημιουργών και εκδοτών. Διαχειριζόμαστε δικά τους χρήματα, προς το δικός τους αποκλειστικά συμφέρον. Επομένως, έχουμε υποχρέωση να λειτουργούμε με πλήρη διαφάνεια δίνοντας λογαριασμό και για το τελευταίο ευρώ που διαχειριζόμαστε.
50.000 ευρώ σε άπορους συγγραφείς!
–Το κοινωνικό και πολιτιστικό σας έργο το έχετε αποδείξει στην πράξη με την υποστήριξη που προσφέρατε στον Παύλο Μάτεσι και στον Ανταίο Χρυσοστομίδη. Οι δικαιούχοι πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς, όταν τους τύχει η δύσκολη στιγμή; Αυτή την πλευρά σας με ποιές ακόμη δράσεις την έχετε πλαισιώσει; Και τι έχουμε να περιμένουμε από εδώ κι εμπρός;
Ο ΟΣΔΕΛ δεν αποτελεί ασφαλιστικό οργανισμό ούτε έχει τους σχετικούς πόρους για να παρέχει κοινωνική ασφάλιση. Αυτό αποτελεί υποχρέωση του κράτους. Όμως, σε εξαιρετικές περιπτώσεις στηρίζουμε δημιουργούς που αντιμετωπίζουν σοβαρά και έκτακτα προβλήματα. Μια σχετική πρωτοβουλία που θα γίνει για πρώτη φορά εφέτος είναι το πρόγραμμα κοινωνικής αρωγής, στο πλαίσιο του οποίου θα δοθεί οικονομική ενίσχυση ποσού 1000 ευρώ σε άπορους συγγραφείς που έχουν προσφορά στα Ελληνικά Γράμματα.
Το συνολικό ποσό που θα διατεθεί στο πλαίσιο του προγράμματος είναι 50.000 Ευρώ και η επιλογή θα γίνει από ανεξάρτητη επιτροπή που συγκροτείται από εκπροσώπους των σωματείων συγγραφέων και εκδοτών. Δυστυχώς η πολιτεία δεν βοηθάει σχετικές πρωτοβουλίες ιδιωτικών φορέων αφού τις αντιμετωπίζει ως δωρεές, οι οποίες επιβαρύνονται με φόρο 40% δηλαδή οι 20.000 από τις 50.000 θα καταλήξουν στο κράτος.
